Zapytałyśmy władze Cieszyna o jakość powietrza w mieście i sposoby jego monitorowania. Przekazujemy ratuszowe wyjaśnienia na wyrażony przez nas niepokój dotyczący metod pomiaru i sposób informowania mieszkanek i mieszkańców. Czterdzieści naszych pytań dotyczących klimatu i ochrony środowiska w Cieszynie, w tym czystego powietrza, przesłałyśmy do Burmistrzyni Miasta Cieszyna. Następnie zostały one przedstawione władzom samorządowym podczas spotkania z jego przedstawicielami w dniu 17 lutego w Domu Narodowym. Obszerne i wyczerpujące odpowiedzi opracowane przez Urząd Miejski w Cieszynie publikujemy sukcesywnie na naszych łamach.
Pytania Stowarzyszenia KKK i odpowiedzi z Ratusza
KKK: Czy i kiedy planowane są szerokie konsultacje społeczne w temacie czystego powietrza w mieście?
Urząd Miejski w Cieszynie: W dniu 16 lutego 2022 r. rozpoczął się projekt pilotażowy pn. Laboratorium Narady Obywatelskiej o Klimacie, realizowany przez Fundację Pole Dialogu, Instytut na rzecz Ekorozwoju oraz Norsensus Mediaforum, w którym uczestniczą 4 gminy (miasta liczące 10-100 tys. mieszkańców) – Cieszyn, Michałowice, Lesko i Świdwin.
W ramach projektu w ciągu najbliższych 4-5 miesięcy będzie przeprowadzony wśród mieszkańców sondaż dotyczący problematyki związanej z zagrożeniami klimatycznymi (w tym m.in. jakość powietrza, zieleń w mieście, gospodarowanie wodami opadowymi), nabór osób chcących uczestniczyć w naradzie obywatelskiej (tzw. sąd obywatelski) oraz 3-dniowa narada w gronie wylosowanych 12-14 mieszkańców, której efektem powinno być wypracowanie rekomendacji do działań i dokumentów strategicznych/planistycznych dla władz samorządowych.
W ciągu najbliższych 2 lat (2022-2023) planowane jest opracowanie i przedłożenie Radzie Miejskiej Cieszyna (RMC) – w celu przyjęcia/uchwalenia – projektów trzech kierunkowych planów/programów w całości lub w znaczącej części poświęconych problematyce jakości powietrza i niskiej emisji (opracowanie projektów będzie poprzedzone konsultacjami/działaniami partycypacyjno-konsultacyjnymi):
- plan gospodarki niskoemisyjnej (opracowany ze środków dotacji NFOŚ; projekt planowany do skierowania na sesję w czerwcu 2022 r.);
- SECAP – plan działań na rzecz zrównoważonej energii i klimatu (opracowanie będzie sfinansowane w ramach projektu „Cieszyn – samowystarczalne miasto” ze Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2021; projekt planowany do skierowania do RMC w I półroczu 2023 r.);
- MPA – plan adaptacji do zmian klimatu (opracowanie będzie sfinansowane w ramach projektu „Samowystarczalny Cieszyn” ze środków Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2021; projekt planowany do skierowania do RMC w I półroczu 2023 r.).
KKK: Jakie urządzenia monitorują stężenia szkodliwych substancji w powietrzu?
Urząd Miejski w Cieszynie: Stacje pomiarowe (monitoringowe) jakości powietrza mają ściśle określony status, związany z typem stacji (tła, komunikacyjna, przemysłowa), typ obszaru, na którym jest zlokalizowana (miejski, podmiejski, pozamiejski) i muszą spełniać ściśle określone parametry i uwarunkowania lokalizacyjne. Na przykład stacja tzw. tła miejskiego musi być reprezentatywna dla obszaru o powierzchni kilku km2, zgodnie z wymogami określonymi w obowiązujących przepisach w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu (aktualnie obowiązuje rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 11 grudnia 2020 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu – Dz. U. z 2020 r., poz. 2279).
Na terenie Cieszyna przez szereg lat funkcjonowała stacja pomiarowa (badająca szeroki zakres zanieczyszczeń) działająca w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, zlokalizowana przy ul. Mickiewicza 13 (na terenie DDS). Weryfikacja lokalizacji tej stacji pomiarowej przeprowadzona przez służby GIOŚ w 2017 r. wykazała, iż umiejscowienie stacji na obrzeżach miasta może budzić pewne wątpliwości w zakresie prawidłowości jej umiejscowienia w odniesieniu do obowiązujących przepisów. W związku z powyższym w dniu 20 stycznia 2020 r. cieszyńska stacja wchodząca w skład Państwowego Monitoringu Środowiska została wyłączona.
Cieszyn, ze względu na znaczną gęstość zabudowy i duże zróżnicowanie topograficzne terenu jest obszarem, na którym bardzo ciężko jest znaleźć odpowiednie miejsce spełniające wymagania cytowanego powyżej rozporządzenia. Pracownicy Urzędu Miejskiego w Cieszynie podejmowali szereg działań (współpracując w tym zakresie ze służbami GIOŚ), aby jednak znaleźć w Cieszynie miejsce spełniające wszystkie wymogi przewidziane dla stacji pomiaru jakości powietrza zgodnie z ww. rozporządzeniem, co w efekcie pozwoliło na posadowienie na terenie miasta Cieszyna przy ul. Chopina 37 stacji kontenerowej do pomiaru pyłu zawieszonego PM10, działającej w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska.
Wyniki pomiarowe są udostępniane na stronie Dane pomiarowe Cieszyn , ul. Chopina 37 , tabele – GIOŚ (gios.gov.pl), analizowane przez służby GIOŚ i na ich podstawie opracowywane są prognozy stężeń zanieczyszczeń powietrza, a także ogłaszane są poziomy zagrożenia smogowego przez Wojewodę Śląskiego; działania służb komunalnych w tym zakresie koordynuje Miejskie Centrum Zarządzania Kryzysowego (MCZK).
dop. KKK – Poniżej zamieszczamy nasze uzupełnienie informacji z Urzędu Miejskiego zilustrowane pobranym ze strony wykresem z dnia 07.04.2022 r. obrazującym permanentne przekroczenia norm dopuszczalnego dobowego stężenia PM10 w ciągu ostatnich 30 dni, a które wynosić powinno maksymalnie 50 mikrogramów na metr sześcienny, a roczne 20 mikrogramów na metr sześcienny.
PM10 to szkodliwy pył zawieszony z uwagi na zawartość takich elementów jak benzopireny, furany, dioksyny – jednym słowem, rakotwórcze metale ciężkie. Informację o przekroczonych normach ogłasza się, gdy dobowe stężenie PM10 wyniesie 200 mikrogramów na metr sześcienny – widać więc doskonale jak często wszyscy myślimy, że powietrze jest w porządku, podczas gdy jest ono bardzo zanieczyszczone, jednak nie został jeszcze osiągnięty poziom alarmowy.
Urząd Miejski w Cieszynie: Stężenia innych zanieczyszczeń powietrza (np. PM2,5) sprawdzać można na stronach czeskiego monitoringu powietrza pod adresem: ISKO (chmi.cz)
dop. KKK – Pył zawieszony PM2.5 posiada odpowiednie normy, po których przekroczeniu ogłaszany jest alarm. WHO ustaliło normę średniego dobowego stężenia pyłu zawieszonego PM2.5 na 25 mikrogramów na metr sześcienny, a roczna norma to 10 mikrogramów na metr sześcienny.
KKK: Czy i kto w mieście analizuje dane z Airly Map?
Urząd Miejski w Cieszynie: Aktualnie (stan na dzień 21 lutego 2022 r.) na stronie Mapa Airly: stan jakości i poziom zanieczyszczenia powietrza w Polsce w odniesieniu do Cieszyna prezentowane były trzy punkty pomiarowe:
- w rejonie ul. Wroniej – czujnik „prywatny” (najprawdopodobniej produkcji firmy Airly), tzw. niskokosztowy; brak danych, gdzie i w jakich uwarunkowaniach terenowych został zlokalizowany; jak w przypadku zdecydowanej większości tego typu czujników, wyniki pomiarów mają przede wszystkim walory edukacyjne i nie są uwzględniane w analizach na potrzeby bieżącego monitorowania jakości powietrza i informowania o zagrożeniach;
- w rejonie Rynku – czujnik „prywatny” (najprawdopodobniej produkcji firmy Airly), tzw. niskokosztowy; brak danych, gdzie i w jakich uwarunkowaniach terenowych został zlokalizowany;
- przy ul. Chopina 37.
Monitoring jakości powietrza jest w koordynowany i prowadzony przez GIOŚ w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska zgodnie z ustawą z dnia 10 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, a jego wyniki i oparte na badaniach prognozy jakości powietrza wykorzystywane są również przez Wojewodę Śląskiego i służby zarządzania kryzysowego w ramach czynności podejmowanych zgodnie z tzw. Planem Działań Krótkoterminowych, będących częścią programów ochrony powietrza województwa śląskiego..
Służby komunalne nie analizują danych z Airly Map. Przy podejmowaniu działań w zakresie zanieczyszczenia powietrza jesteśmy zobligowani stosować obowiązujące przepisy prawa i opierać się na danych Państwowego Monitoringu Środowiska, zgodnie z zapisami programów ochrony powietrza dla terenu województwa śląskiego.
KKK: Na jakiej podstawie prognozuje się poprawę jakości powietrza?
Urząd Miejski w Cieszynie: Pytanie nie do końca zrozumiałe. Generalnie prognozy jakości powietrza sporządza GIOŚ w ramach prowadzonego monitoringu jakości powietrza, udostępniając je na bieżąco na stronie https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/airPollution w zakładce → Prognozy jakości powietrza.
KKK: Jak działa system monitorowanie zanieczyszczeń i informowania o smogu?
Urząd Miejski w Cieszynie: Monitoring jakości powietrza jest w koordynowany i prowadzony w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska zgodnie z ustawą z dnia 10 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.
Przy podejmowaniu działań w zakresie zanieczyszczenia powietrza służby komunalne są zobowiązane stosować obowiązujące przepisami prawa i opierać się na danych Państwowego Monitoringu Środowiska, zgodnie z zapisami programów ochrony powietrza dla terenu województwa śląskiego (patrz pkt 7). W przypadku uzyskania z Państwowego Monitoringu Środowiska informacji o wystąpieniu II lub III stopnia poziomu ostrzegania, stosowana informacja przekazywana jest mieszkańcom poprzez strony internetowe miasta Cieszyna, lokalne media oraz mailem do wybranych podmiotów (przedsiębiorcy, instytucje) wchodzących w skład Systemu Wczesnego Ostrzegania. Ponadto Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego informuje mailem o zagrożeniu ośrodki oświatowe, placówki opiekuńcze, szkoły, przedszkola, żłobki, domy opieki dziennej, ośrodki zdrowia, szpitale, ośrodki opieki zdrowotnej.
W 2020 roku poziom I, czyli powiadomienie o ryzyku przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla pyłu zawieszonego PM 10 w powietrzu, został ogłoszony w dniach od 20 lutego do 31 grudnia; II poziom ostrzegania był ogłaszany w dniach: 1 października, 2 grudnia, 3 grudnia, 12-13 grudnia oraz 21 grudnia, natomiast poziom III nie był ogłaszany.
Natomiast w 2021 roku poziom I został ogłoszony w okresach:
- ryzyku wystąpienia przekroczenia średniodobowego poziomu dopuszczalnego substancji w powietrzu dla pyłu PM 10 – od 25 lutego do 31 grudnia;
- ryzyku wystąpienia przekroczenia poziomu dopuszczalnego substancji w powietrzu dla pyłu PM 10 – od 25 marca do 31 grudnia;
- ryzyku wystąpienia przekroczenia poziomu dopuszczalnego substancji w powietrzu dla pyłu PM 2,5 – od 25marac do 31 grudnia.
Poziom II w roku 2021 wystąpił w dniach: 11 stycznia, 18 stycznia, 1 lutego, 9-10 lutego, 15 lutego, 13-14 grudnia, 26 grudnia i 28 grudnia, a poziom III został ogłoszony w dniu 27 grudnia.
KKK: Czy i kiedy pojawią się w śródmieściu i w okolicy ścieżki spacerowej wzdłuż Olzy wskaźniki zanieczyszczeń powietrza powiązane z aplikacją telefoniczną (…)? Kiedy i gdzie miasto zainstaluje eko-słupki, które ostrzegają kolorem światła przed szkodliwym dla zdrowia zanieczyszczeniami.
Urząd Miejski w Cieszynie: Gmina Cieszyn dwukrotnie aplikowała o środki zewnętrzne na budowę systemu monitorowania i informowania o jakości powietrza – jako jednego z elementów działań edukacyjnych – w oparciu o sieć czujników tzw. niskokosztowych oraz monitory informujące o wynikach pomiarów:
- w 2019 r. w ramach projekt pn. „AIR TRITIA +” (program Interreg Central Europe), dotyczącego zarządzania jakością powietrza na pograniczu polsko–czesko-słowackim (projekt koordynowany przez Europejskie Ugrupowanie Współpracy Terytorialnej TRITIA); projekt nie uzyskał dofinansowania;
- w 2020 r. w ramach projektu pn. „AIR-Cieszyn, czyli Informuję – Ostrzegam – Kontroluję”, będącym jednym z szeregu przedsięwzięć zgłoszonych w ramach Programu Rozwoju Lokalnego; z uwagi na przyznanie miastu zdecydowanie niższej – niż pierwotnie zakładano – kwoty dotacji, przedsięwzięcie to nie będzie realizowane w ramach projektu „Cieszyn – samowystarczalne miasto”.
Planowana jest budowa systemu monitorowania i informowania finansowanego ze środków budżetu miasta, w oparciu o mniejszą niż pierwotnie planowano liczbę czujników. Aktualnie prowadzone są rozmowy z dwoma dostawcami tego typu systemów (AIRLY oraz SYNGEOS) na temat oferty cenowej i możliwości uruchomienia sieci. Przyjęto założenie, że system „miejski” powinien być – pod względem wyników pomiarów – jak najbardziej wiarygodny i porównywalny do wyników pomiarów prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (to kwestia przede wszystkim odpowiedniego i regularnego kalibrowania urządzeń pomiarowych do urządzeń referencyjnych, czyli stacji GIOŚ, a także lokalizacji czujników zgodnie z zasadami stosowanymi w ramach monitoringu państwowego). Do obu wskazanych firm została skierowana propozycja przeprowadzenia w I półroczu 2022 r. testowych pomiarów w 3 punktach miasta przez okres 3 miesięcy w celu określenia zakresu i skali zgodności pracy czujników niskokosztowych z badaniami prowadzonymi na stacji GIOŚ przy ul. Chopina 37.
Docelowa lokalizacja czujników będzie uwzględniała przede wszystkim wymagania obowiązujących w tym zakresie przepisów i wytycznych („kryteria lokalizacji punktów pomiarowych oraz wymagania dotyczące reprezentatywności stanowisk pomiarowych”), zwartych w obowiązujących przepisach – przede wszystkim w rozporządzeniu Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 11 grudnia 2020 r. w sprawie dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu oraz w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Dz. Urz. UE L 152 z 11.06.2008, str. 1).
KKK: Czy te [wskazane w projekcie nr 19 Budżetu Obywatelskiego lokalizacje czujników] będą uwzględnione w 2022 roku?
Urząd Miejski w Cieszynie: W ramach budżetu obywatelskiego w roku 2019 został złożony wniosek o realizację projektu „Monitoring jakości powietrza w Cieszynie”, przewidzianego do realizacji w 2020 r., a nie w roku 2022. W wyniku głosowania projekt uzyskał 17. lokatę z 83 głosami. Do realizacji wybranych zostało 5 projektów, a 5. projekt uzyskał 240 głosów. Tym samym przedmiotowy projekt nie uzyskał wystarczającej akceptacji mieszkańców, aby zostać skierowany do realizacji. Kwestię ewentualnej lokalizacji czujników omówiono.
KKK: Gdzie jeszcze będą w mieście wyświetlane informacje o poziomie zanieczyszczeń?
Urząd Miejski w Cieszynie: Miejsca i sposób prezentacji wyników pomiarów zostaną wybrane w uzgodnieniu z dostawcą systemu; wstępnie rozważane (…) były lokalizacje na Rynku oraz w rejonie węzła przesiadkowego przy ul. Hajduka, a także na terenie wszystkich lub wybranych placówek oświatowych (monitory w szkołach, przedszkolach, żłobkach).
*wytłuszczenia – red.
** zdjęcie Radzik100 (Filip) objęte licencją Creative Commons
