Cieszyn odzyska utracone znaczenie. To wielka radość i duma – tak Burmistrzyni miasta Gabriela Staszkiewicz rozpoczęła konferencję prasową, w której uczestniczyłam, na temat przyznanych miastu 15 milionów złotych z tzw. funduszy norweskich*. Cieszyn nie pamięta, by tak duże pieniądze trafiły do naszego miasta – dodała. Ten sukces to wynik starań wielu osób – zespołu pracowników Urzędu Miejskiego, mieszkańców, organizacji pozarządowych i wszystkich tych, którzy z przygotowywali wniosek. A słowa podziękowania za pozyskanie tak znaczącej dotacji należą się przede wszystkim koordynującemu prace wiceburmistrzowi Przemysławowi Majorowi, ponieważ to on w wyjątkowy sposób angażował się w to przedsięwzięcie przez 1,5 roku.
W związku z tym, że pod opublikowaną informacją o dotacji pojawiło się wiele pytań mieszkanek_ców na co te pieniądze będą przeznaczone, Burmistrzyni wyjaśniła, że miasto przyznane środki bardzo precyzyjnie zaplanowało już na poziomie składania wniosku w październiku 2020 roku.
Niezbędna jest jednak weryfikacja założonych planów inwestycyjnych i rezygnacja z niektórych z nich, bo wnioskowano o 10 milionów €, a dostaliśmy 3,5, czyli zamiast 40 milionów złotych 15 milionów (kurs € z 2018 r.). Warto wyjaśnić, że stało się tak, bo resort funduszy i polityki regionalnej rozszerzył listę rankingową dzieląc posiadane środki nie na 15, ale na 29 miast ze względu na trudną sytuację ekonomiczną, spowodowaną pandemią.
Jednak wiele z założonych działań inwestycyjnych i nie inwestycyjnych**, które znalazły się w projekcie „Rozwój lokalny” i na które zabraknie pieniędzy, miasto będzie się starało zrealizować aplikując po nowe środki. Władze miasta konstruując kolejne wnioski, będą brały pod uwagę liczne uwagi mieszkanek_ów poświadczające duże zainteresowanie i aktywność obywatelską, zgłoszone w konsultacjach społecznych.
Program zawarty we wniosku jest nie tylko kompleksowy, ale bardzo obszerny. Zawarte w nim założenia oraz plany przedsięwzięć, poddane ocenie w konkursie, liczą po wydrukowaniu ponad 1000 stron i są nimi: program rozwoju lokalnego, program rozwoju socjalnego, opisy poszczególnych działań i przedsięwzięć, z których każde ma swoją indywidualną kartę.
Miasto, dzięki konstrukcji wniosku i wymaganych do niego materiałów oraz pracy – w drugim etapie konkursu – przez 9 miesięcy z ekspertami zewnętrznymi – jest przygotowane do aplikowania w innych konkursach np. w ogłoszonym Programie Inwestycji Strategicznych. Stając do konkursu „Rozwój Lokalny” miasto zbudowało zaplecze przygotowujące do aplikowania w innych programach, ale także planując zadania inwestycyjne, które będą mogły być sfinansowane ze środków własnych.
Lista profesora Śleszyńskiego
Program „Rozwój Lokalny” , który miasto będzie realizować przez najbliższe 3 lata został skierowany do tak zwanych małych i średnich miast z listy, którą nazywa się „Listą profesora Śleszyńskiego”
Objęła ona diagnozą miasta powiatowe liczące od 20 do 100 tys. mieszkańców i zbadała w jakich dziedzinach straciły one swoje funkcje społeczne, gospodarcze, ekonomiczne, demograficzne. Stąd celem Programu „Rozwój Lokalny” było przygotowanie miast na zmianę i opracowanie przez nie w składanym projekcie nowych strategii i pomysłu na rozwój do 2035 roku. Do konkursu zgłosiło się ponad 213 miast, z czego 54 weszły do drugiego etapu, którego realizacja trwała 9 miesięcy.
W tym czasie zespół pracowników Urzędu Miejskiego i jednostek miejskich opracowywał założenia do trzeciego, ostatniego etapu konkursu zakończonego zwycięskim wynikiem i przyznaną dotacją. W tym kluczowym trzecim etapie została podjęta pogłębiona analiza sytuacji Cieszyna, miasta tracącego na przestrzeni ostatnich 30 lat znaczenie, miasta w kryzysie i stagnacji, pogłębionych dodatkowo przez pandemię.
Diagnoza stanu miasta oparta była m.in. na rozmowach w cyklu „Pogadajmy o Cieszynie”, w których wypowiedziało się 14 wyznaczonych delegacji środowiskowych w łącznej liczbie 53 osób, w tym 40 mężczyzn i 13 kobiet. W analizę włączono też ankiety, a młodzieży z ostatnich klas szkół średnich zadano pytanie o to, co powoduje, że wyjeżdżają z Cieszyna i co może spowodować, by w mieście zostali. Nas kobiet jako odrębnej grupy mieszkanek, stanowiących ponad połowę osób zamieszkałych w Cieszynie, nie zapytano wówczas o zdanie. W Cieszynie nie ma rady kobiet, a władze miasta kwestionują potrzebę jej powołania.
Fundusze norweskie lekiem na całe zło
Odbudowa pozycji i rangi Cieszyna jako ośrodka miejskiego ma zlikwidować opisaną we wniosku o dotację stagnację, która rozłożona na lata, trwa od 30. lat i zaznaczyła się kryzysami w obszarach takich jak:
- Wspólnota lokalna Cieszyna jest coraz bardziej zatomizowana i bierna, a jej aktywność znacząco spada mimo licznych zasobów i potencjałów.
- W sferze gospodarczej w Cieszynie brakuje jednoznacznej drogi rozwojowej, by prowadzić długofalową politykę w tym zakresie.
- Środowisko naturalne podlega konsekwentnej antropopresji*** i degradacji, mimo podejmowanych działań, najczęściej niestety punktowych.
- Przestrzeń publiczna dewaloryzuje się i niszczeje, jest cieniem dawnego blasku dumnej stolicy Śląska Cieszyńskiego.
- Kultura i dziedzictwo kulturowe są widoczne, ale stają się pewnym kostiumem, a nie realnym narzędziem do budowy nowoczesnej tożsamości miejskiej Cieszyna.
- Inteligentne zarządzanie miastem jako system – po prostu nie istnieje.
Otwarta komunikacja obywatelska
Wypracowane podczas tworzenia wniosku o dotację mechanizmy partycypacyjne zostaną zastosowane w podobnej formie podczas jego trzyletniej realizacji. Możemy się więc spodziewać w Cieszynie wzrostu kontaktów na linii władze miasta – mieszkanki_cy. Powtarzane zatem mogą być otwarte rozmowy on-line z reprezentantami różnych środowisk miejskich, po raz kolejny działać może punkt konsultacyjny na Rynku, spacery diagnostyczne, szereg działań informacyjnych i promujących Program „Rozwój Lokalny”.
Wszystko dla „silver generetion”
Oprócz tzw. działań miękkich miasto uruchomi aktywną politykę społeczną i mieszkaniową, która wpisze się w ożywienie gospodarcze miasta, a dostęp do mieszkań ma zatrzymać w Cieszynie ludzi młodych. Przykładem takiego przedsięwzięcia będzie budowa energooszczędnego budynku wielorodzinnego z 16. mieszkaniami dla seniorów przy ul. Mickiewicza, obok DPS, gdzie miasto ma działkę. Chodzi o zachęcenie seniorów mieszkających w wielkopowierzchniowych mieszkaniach komunalnych, czasami trudnodostępnych i z wysokimi kosztami utrzymania, do zamiany na rzecz ludzi młodych, kreatywnych, przedsiębiorczych, które swoje życie chcą związać z miastem. W nowym budynku ma być zapewniona dostępność i opieka oraz dostęp do dóbr i usług, które zaspokajają potrzeby życia codziennego. ZBM poszukuje źródła finansowania dla drugiego budynku.
Działania miękkie to m.in. dalsza aktywizacja zawodowa osób przechodzących na emeryturę, by nie wypadały całkowicie z rynku pracy i by mogły m.in. poprzez szkolenia poszukiwać dalszych możliwości rozwoju osobistego i zawodowego.
Do seniorów skierowane mają być dwa programy: „Bezpieczny senior” i „Teleopieka w miejscu zamieszkania”. Miasto chce wprowadzić system monitoringu osób mieszkających samotnie, aby można było sprawować nad nimi opiekę na odległość i zwiększać w ten sposób ich poczucie bezpieczeństwa kiedy zajdzie potrzeba wzywania pomocy i opieki.
Nowy ład na „dzielni”
Udostępnione i skomunikowane będą ważne przestrzenie publiczne i poszczególnych dzielnic, w tym przede wszystkim samowystarczalnych dzielnic pilotażowych. Pierwszą z nich jest dzielnica w obrębie ulic Błogocka-Mickiewicza, w której założono rewitalizację Parku Kasztanowego, utorowanie działek pomiędzy ulicami Błogocką a Sikorskiego, powiązanie komunikacyjne (chodnik) od ulicy Kasztanowej do Mickiewicza (gdzie ma powstać nowy energooszczędny dom dla seniorów).
Drugą dzielnicą są Marklowice, gdzie zagospodarowane będą tereny leśne i rekreacyjno-sportowe. Natomiast w rejonie OSP Marklowice planowane jest stworzenie centrum samowystarczalnego energetycznie, w którym będzie się mieścić część urządzeń fotowoltaicznych. Chodzi też o rozwiązanie problemu zagospodarowania wód opadowych i zbierania deszczówki na potrzeby tej dzielnicy.
W dzielnicy Podgórze od ul. Kossak-Szatkowskiej aż po tereny zielone (w rejonie Kargera i Siennej) zaplanowano stworzenie dużego wielofunkcyjnego osiedlowego parku. Na terenie 16. miejskich obiektów użyteczności publicznej założono powstanie samowystarczalnych centów energetycznych (fotowoltaika), aby stały się one niezależne od innego zasilania.
Programy dla młodych
„Cieszyńscy uczniowie myślą projektowo” to propozycja wykorzystania m.in. Zamku Cieszyn jako miejsca do uczenia się i kontaktu z projektantami przestrzeni i designerami z różnych krajów.
Młodym ludziom miasto proponuje też centrum aktywności w „Domu Narodowym” do zagospodarowanie czasu wolnego i integracji międzypokoleniowej. „Szkoła rzemiosła” będzie z kolei programem skierowanym do ludzi młodych, którzy nie idą na studia, ale chcą zdobyć kompetencje zawodowe przy udziale rzemieślników miejskich.
Nowoczesne zarządzanie miastem
Program rozwoju instytucjonalnego, jako oddzielny komponent projektowy, wymagany założeniami konkursu, zakłada poprawę sposobu zarządzania miastem. Będą szkolenia podnoszące poziom umiejętności urzędników, ale także stworzenie miejskiego „think tanku”. Będzie to grupa doradczo-ekspercka w kwestiach nowoczesnego zarządzania miastem.
Zaproponowano też realizację cyklicznego trzyletniego kursu „Szkoła liderów miasta Cieszyna” dla przedstawicielek_li organizacji pozarządowych, biznesu, osób niezrzeszonych i administracji samorządowej, aby dzięki podnoszonym umiejętnościom i kompetencjom prowadzili wspólny dialog na temat przyszłości miasta. Panel obywatelski to nowy model partycypacji obywatelskiej, który może być przeprowadzony na wybrany jeden ważny dla mieszkańców temat np. zmian klimatycznych, transportu i in. Chodzi o włączenie mieszkanek_ców we współzarządzanie miastem.
Poprawa dostępności
Będzie ona przejawiać się w dostosowaniu przestrzeni publicznych i usług dla osób w każdym wieku zgodnie z ideą „eight- eighty” zakładającą, że miasto trzeba projektować zarówno dla kogoś kto ma 8 jak i 80 lat. Przewiduje się też małe punktowe remonty w dostępie do instytucji publicznych np. na Basztę Ostatecznej Obrony i na Wzgórze Zamkowe od strony ul. Dojazdowej – schody wymagają przebudowy. Zapewniona będzie dostępność do widoku z Wieży Piastowskiej dla osób, które nie mogą tam samodzielnie wejść, aby przy mogły zobaczyć panoramę miasta przez monitor.
Klimat dla Cieszyna
Cieszyn będzie też walczyć z kryzysem klimatycznym, co ma podnieść jakość życia w mieście, szczególnie w zakresie jakości powietrza. Interwencją będzie objęty wymiar kulturowy oraz inteligentne zarządzanie miastem. Adaptacja do zmian klimatu dokonywać się będzie poprzez szersze wykorzystanie potencjału terenów zielonych, w tym chronionych.
Miasto ma własne zielone płuca, takie jak m.in. Lasek Miejski czy Park pod Wałką, o które chce dbać i je rozwijać. W ramach tego wymiaru zaplanowano utworzenie w śródmieściu Cieszyna ogólnodostępnych terenów zieleni poprzez powiązanie wszystkich terenów zielonych w jeden logiczny ciąg. Będą one uzupełnione w miejscach, które nie powinny być zabudowane parkami (kieszonkowymi) czy skwerami.
Samowystarczalność nie oznacza zaspokajania potrzeb w sposób samodzielny, ale wdrażania zasad gospodarki obiegu zamkniętego poprzez wykorzystanie potencjału energetyki cieszyńskiej oraz obiektów użyteczności publicznej, które mogą się stać lokalnymi centrami energetycznymi (tworzenie samowystarczalnych dzielnic miasta adaptujących je do zmian klimatu).
Kreatywny Cieszyn
Zmiana profilu gospodarczego miasta bazująca na wykorzystaniu potencjałów rozwojowych przemysłów kreatywnych oraz czasu wolnego przełoży się na budowę pozycji konkurencyjnej miasta oraz tworzenie atrakcyjnego rynku pracy.
Cieszyn to dobrze zarządzane miasto korzystające z zasobów lokalnych instytucji publicznych oraz potencjału sektora organizacji pozarządowych, w tym podmiotów ekonomii społecznej jak np. fundacja „Być razem” czy „Serfenta”, które są swego rodzaju markami funkcjonującymi poza miastem. Dumą miasta jest jego lokalność, która buduje Cieszyn miastem otwartym, a nie tylko dostępnym.
Cieszynowi życzę powodzenia w jak najszybszej realizacji ambitnych zamierzeń, a „Norwegom” przesyłam uściski:)
* Program „Rozwój Lokalny”, uruchomiony w maju 2019 r., jest realizowany przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej jako Operatora Programu, we współpracy z Partnerem Programu z Państwa-Darczyńcy: Norweskim Związkiem Władz Lokalnych i Regionalnych (KS) oraz Partnerem międzynarodowym – Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Budżet projektu wynosi 117,6 mln euro, z czego 100 mln euro stanowią środki Mechanizmu Finansowego EOG i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a 17,6 mln euro wkład krajowy. Program „Rozwój Lokalny” ma na celu wzmocnienie spójności społecznej i gospodarczej poprzez podniesienie jakości środowiska, przedsiębiorczości, efektywności administracji publicznej i standardów życia mieszkańców w średnich i małych miastach w Polsce. W ramach programu w dwuetapowym naborze wybranych i wdrożonych zostanie około 15 kompleksowych, zintegrowanych, horyzontalnych projektów rozwojowych w miastach, o wartości 3-10 mln euro każdy. Wypracowane rozwiązania będą upowszechniane w szerokiej grupie samorządów w całym kraju. 6 maja 2019 uruchomiono nabór w ramach programu dla 255 miast średnich (w tym do 122 miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze). W wyniku naboru złożono 213 zarysów projektów a następnie ocenie merytorycznej poddano 212 z nich. W wyniku decyzji Komitetu ds. Wyboru Projektów, zatwierdzonej później przez Operatora Programu, do kolejnego etapu naboru trafiły 54 zarysy. Tak wybrana grupa miast został objęta wsparciem doradczym świadczonym przez Związek Miast Polskich oraz Instytut Miast i Regionów w ramach zadania „Budowanie potencjału instytucjonalnego średnich i małych miast w Polsce na rzecz wdrażania skutecznych lokalnych polityk rozwoju” . Oferta Instytutu Rozwoju Miast i Regionów dla miast uczestniczących w projekcie objęła: dedykowany program szkoleniowy, wdrożenie narzędzi wspierających rozwój instytucjonalny miast: narzędzie do oceny potencjału inwestycyjnego nieruchomości i podnoszenia wartości nieruchomości w JST, b. narzędzie do analiz i monitorowania rozwoju lokalnego z uwzględnieniem zróżnicowania wewnątrzmiejskiego (M-GIS).
** W ramach wdrażania Programu założono realizację: 49 przedsięwzięć inwestycyjnych i nie inwestycyjnych w Programie Rozwoju Lokalnego i 10 przedsięwzięć inwestycyjnych i nie inwestycyjnych w Programie Rozwoju Instytucjonalnego
*** Antropopresja – ogół działań ludzkich, mających wpływ na środowisko przyrodnicze, wynikających z wykorzystywania zasobów naturalnych w celu zaspokajania własnych potrzeb.
