Śmieci to problem współczesnego świata. Najwięcej śmieci produkują kraje o najwyższym rozwoju gospodarczym. Niestety ich utylizacja nie idzie w parze z wysokim poziomem odpowiedzialności za środowisko, za naszą planetę. Recyklingowi poddaje się zaledwie 20% odpadów. Zgodnie z unijną dyrektywą poziom recyklingu odpadów komunalnych do 2025 r. powinien być na poziomie 55%.
Ogromna ilość niesegregowanych śmieci komunalnych stwarza problem z ich zagospodarowaniem. Niestety śmieci zmieszane stanowią 40% produkowanych odpadów. Każda mieszkanka i mieszkaniec Cieszyna wytwarzają średnio 540 kg śmieci na rok, znacznie powyżej średniej krajowej, która wynosi 368 kg na osobę. Z zebranych w Cieszynie w 2021 roku 15 679 ton śmieci, niesegregowane stanowiły 6 368 ton.
Nielegalne wysypiska śmieci zagrożeniem dla ludzi i natury
W 2021 roku w naszym kraju funkcjonowało łącznie 12 778 nielegalnych wysypisk. Zlikwidowanych zostało ponad 10 000 z nich. Ich powierzchnia przekraczała 200 ha, czyli ok. 300 boisk do piłki nożnej.
Dzikie wysypiska śmieci są zagrożeniem dla ludzi i zwierząt. Odpady mogą powodować skażenie gleby i wody, mogą być siedliskiem bakterii chorobotwórczych, grzybów. Stanowią idealne warunki dla rozwoju much, komarów i szczurów. W elektroodpadach znajdują się groźne pierwiastki chemiczne, takie jak kadm, rtęć czy ołów. Zagrożeniem dla przyrody są także dzikie składowiska odpadów. Zwierzęta traktują śmieci jako pożywienie, szczególnie niebezpieczne są dla nich kawałki plastikowej folii, która powoduje zaburzenia przewodu pokarmowego kończące się nawet śmiercią. Kto jest winny? To brak odpowiedzialności wielu z nas!
Pożary na wysypiskach
Kika lat temu płonęło rocznie ok. 100 składowisk śmieci i nielegalnych wysypisk. Gdy palą się opony, plastiki czy tapicerowane meble, do atmosfery uwalniają się ogromnie niebezpieczne dla zdrowia związki chemiczne. Spalanie śmieci w piecach “kopciuchach” to dokładnie taki sam pożar, który jest prawnie zabroniony.
Termiczne przekształcanie odpadów w Polsce
Energię wytworzoną w procesie spalania odpadów wykorzystuje się do produkcji ciepła i energii elektrycznej, zastępując energię produkowaną ze spalania węgla i innych paliw. Odpady są rodzajem paliwa alternatywnego. W 2020 r. funkcjonowało w Polsce 8 zakładów prowadzących termiczne przekształcanie odpadów komunalnych – w Białymstoku, Bydgoszczy, Koninie, Krakowie, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie i Warszawie.
Spalarnie te przekształciły łącznie 1 069 000 ton odpadów komunalnych, w tym komunalnych zmieszanych 65,1%. Najwięcej, bo aż 224,1 tys. ton odpadów, spaliła instalacja w Krakowie. Z miliona ton spalonych odpadów otrzymano 303 tys. ton żużlu i popiołów oraz 5 528 720 GJ energii.
Spalarnie istniejące i planowane
Do 2025 r. na terenie GZM (Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii) powstanie kilka małych instalacji spalania odpadów. Wielkość jednej instalacji to około 25-60 tys. ton odpadów rocznie. Elektrownia w Zabrzu jako jedyna, spala odpady RDF (Refuse Derived Fuel), czyli paliwo alternatywne. Wykorzystuje się materiały o dużej wartości opałowej (około 18 MJ/kg), które uzyskuje się z odpadów. Odbiorcami takiego paliwa są również cementownie. Jest zakaz składowania odpadów o kaloryczności przekraczającej 6 MJ/kg suchej masy, stąd zainteresowanie, by coś z wysokokalorycznymi śmieciami zrobić.
Wpływ sposobu postępowania z odpadami komunalnymi na środowisko
Śmieci niesegregowane mogą trafić na składowiska albo zostać poddane termicznemu przetwarzaniu, czyli spaleniu – istnieją zwolennicy i przeciwnicy obydwu tych metod. Składowiska mogą powodować zanieczyszczenie gleby i wody. Uwalnia się z nich metan – silny gaz cieplarniany przyczyniający się do powstawania zmian klimatycznych. Metan powstaje w związku z obecnością na składowiskach mikroorganizmów rozwijających się na odpadach biodegradowalnych, takich jak żywność czy papier. Wysypiska zajmują ogromne powierzchnie. Zdarzają się pożary, a te w szczególny sposób zagrażają środowisku.
Spalarnie nie są idealnym rozwiązaniem, ale na obecną chwilę chyba najlepszym. Niechciane śmieci stają się źródłem energii elektrycznej i cieplnej dla okolicznych odbiorców. Normy dla spalin ze spalania śmieci są zaostrzone w stosunku do tradycyjnych spalarni węgla. Spalanie odbywa się w temp. 1000◦C. Spaliny zawierają wiele toksycznych substancji, ale są z nich profesjonalnie oczyszczane.
Żużel po oddzieleniu metali żelaznych i nieżelaznych i po ok. trzymiesięcznym okresie stabilizacji wykorzystywany jest np. do utwardzania terenu, ciągów komunikacyjnych, wypełniania wyrobisk kopalnianych. Niestety przy nieodpowiednim składowaniu może być przyczyną zatruwania gleby i wody.
Nowoczesne spalarnie odpadów będące pod zarządem spółek komunalnych i pod społeczną kontrolą, mogą być antidotum na zwiększające się ilości śmieci na wysypiskach.
Statystyka za 2021 rok
Z danych GUS za 2021 rok wynika, że w Polsce zebrano 13,5 mln ton odpadów komunalnych, z czego (60%) przeznaczono do odzysku tj. 27% do recyklingu, 20% do przekształcenia termicznego z odzyskiem energii, 13% do kompostowania lub fermentacji. Niestety odpady zmieszane, które stanowiły 40% ogółu śmieci, trafiły na 265 czynnych składowisk, zajmujących łączną powierzchnię 1 667 ha.
Ile produktów powstaje ze spalenia jednego m3 odpadów o masie 250 kg
W wyniku spalenia pozostają żużle i popioły. Stanowią one 30% początkowej masy odpadów. Żużle i popioły wymagają składowania i zagospodarowania. W wyniku oczyszczania spalin pozostaje 10 kg produktów stałych (4 dm3). W spalinach, które dostają się do atmosfery, jest para wodna i CO2. Wiemy, że jako gaz cieplarniany powoduje zmiany klimatyczne, ale powstaje również ze spalania wszystkich innych paliw kopalnych. Prowadzone są projekty badawcze, których celem jest wykorzystanie CO2 w przemyśle. Równocześnie otrzymuje się 0,4 MWh energii elektrycznej oraz ok. 6,6 GJ energii cieplnej. Dzięki zawartości frakcji biologicznej w odpadach, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska 42 % pozyskanej energii traktowane jest jako pozyskane z OZE (Odnawialne Źródła Energii).
Trzy magiczne słowa: redukuj, używaj ponownie, przetwarzaj
Każdy z nas powinien działać na rzecz redukcji ilości odpadów i dbać o środowisko naturalne. Jak to zrobić? Ograniczmy konsumpcję. Oddawajmy rzeczy do ponownego wykorzystania. Naprawiajmy zepsute sprzęty, zamiast wyrzucać i kupować nowe. Segregujmy nasze domowe odpady. Produkujmy własny kompost z odpadów roślinnych. Starajmy się edukować wzajemnie w rodzinie, wśród sąsiadów, znajomych. Za zaśmiecanie powinny być stosowane wysokie kary zarówno dla producentów, jak i ludzi.
Nie ocalimy wszystkiego, co byśmy pragnęli. Ale uratujemy o wiele więcej niż mogłoby ocaleć, gdybyśmy w ogóle nie podjęli naszych starań – Sir Peter Scott
Ten artykuł został napisany przez autorkę w ramach wolontariatu i wydany drukiem w bezpłatnej publikacji “Vademecum ekologiczne”. Powstała ona w wyniku realizacji projektu „Jak kobiety ratują planetę. Współpraca organizacji kobiecych z Polski i Austrii wobec wyzwań klimatyczno-energetycznych” realizowanego w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Kongres Polskich Kobiet w Austrii. Publikacja została wydana przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Publikacja i zawarte w niej artykuły odzwierciedlają jedynie stanowisko jej autorów i Komisja Europejska oraz Narodowa Agencja Programu Erasmus+ nie ponoszą odpowiedzialności za jej zawartość merytoryczną.
