Niepozorne, trochę oddalone od centrum, jednocześnie najbardziej zielone i spokojne osiedle w Cieszynie. O urokliwie krótkiej nazwie po dawnej wsi – BOBREK. Część mieszkających tu osób zachwala panującą tu ciszę, zieleń i bliskość strumyka. Inne – odczuwają brak infrastruktury umożliwiającej życie społeczne i niewystarczającą komunikację miejską łączącą osiedle z resztą miasta. Pytanie – jak można poprawić funkcjonowanie drugiego, nie tracąc pierwszego i jak uczynić dla nich miasto życzliwym.
Trochę historii
W latach 80. planowano zbudować tutaj dwa duże osiedla mieszkaniowe z pełną infrastrukturą oświatową, kulturalną, handlowo-usługową, sportową i społeczną. Założono też powstanie węzła drogowego o nazwie „Bobrek”. Część bloków miała być zamieszkana przez górników z pobliskiej kopalni w Kaczycach. Plany zapowiadały rozmach. Jednak zmiany ustrojowe oraz gospodarcze w Polsce na przełomie lat 80. i 90., upadek niektórych z okolicznych przemysłów oraz zamknięcie kopalni doprowadziły do zatrzymania inwestycji. Wybudowano część planowanych bloków bez zapewnienia towarzyszącej infrastruktury – miejsce zostało osiedlem sypialnią. Zamieszkujący tu ludzie stali się w pełni zależni od infrastruktury miasta, zmuszeni załatwiać swoje życiowe sprawy jeżdżąc lub chodząc poza swoje osiedle, pokonując tranzytową ulicę Stawową. Ta ulica o charakterze przemysłowo-handlowym jest dla mieszkających tu osób niejaką barierą dla integracji z resztą Cieszyna.
Pozostałości po planowanej wielkiej budowie można znaleźć do dziś – hydranty w lesie, stare przęsła wiaduktu, ślady po wyznaczonych drogach. Na przestrzeni lat temat niedoborów infrastrukturalnych Bobrka był poruszany wiele razy, ale bez żadnych rezultatów. I przez cały ten czas mieszkanki i mieszkańcy radzili sobie i nadal muszą sobie radzić samodzielnie. Cisza, duża ilość zieleni, bliskość strumyka, który jest gratką dla dzieci, stanowi pewną rekompensatę. Jednak rozrastający się obszar zabudowy, zarówno domów jednorodzinnych oraz inwestycji deweloperskich na terenie dawnej wsi Bobrek, oznacza potrzebę zmian i działania na rzecz lepszego funkcjonowania obszaru osiedla.
Projekt Human Cities
Kilka lat temu osiedlem zainteresował się Zamek Cieszyn, samorządowa instytucja kultury prowadzona wspólnie przez Miasto Cieszyn i Województwo Śląskie. Zamek Cieszyn jest jednym z partnerów w unijnym projekcie Human Cities (Ludzkie Miasta). Jego obecna edycja nosi nazwę SMOTIES – Creative works in small and remote places (prace kreatywne w małych i odległych miejscach). Jest to projekt urbanistyczno-społeczny, który ma na celu polepszenie funkcjonowania wybranych miejsc poprzez działania kreatywne i projektowanie partycypacyjne. Wielkość i oddalenie mogą być rozumiane przenośnie, w wymiarze demograficznym czy infrastrukturalnym.
W projekcie Human Cities, oprócz Zamku Cieszyn, bierze udział dziewięciu innych partnerów z państw, takich jak Włochy, Austria, Francja, Islandia, Grecja, Estonia, Słowenia, Portugalia i Wielka Brytania. Wśród instytucji partnerskich prowadzących działania w wybranych przez siebie miejscach są uniwersytety, szkoły wyższe, instytuty urbanistyczne, stowarzyszenia projektantów oraz organizacje pozarządowe. Całość koordynuje Politechnika w Mediolanie.
Zamek Cieszyn wybrał właśnie Bobrek jako miejsce swojej aktywności projektowej. Tu warto dla ścisłości wspomnieć, że nazwa Bobrek odnosi się nie tylko do osiedli. Jest to bowiem dość duży obszar obejmujący ulicę Stawową, osiedle domków jednorodzinnych, ogródki działkowe, nowe zabudowania deweloperskie oraz część bliżej śródmieścia, gdzie znajduje się Uniwersytet Śląski. Prace projektowe skupione są jednak wokół dwóch osiedli – Bobrek Wschód i Bobrek Zachód. Projekt jest realizowany od jesieni 2020 do jesieni 2024 roku. W tym czasie zespół Zamku, na podstawie wypracowanej wspólnie, jednakowej dla wszystkich partnerów metodologii, bada potrzeby mieszkanek i mieszkańców oraz potencjał miejsca. W ramach programu organizowane były już spacery historyczne i przyrodnicze. Przeprowadzono wywiady, kwerendę historyczną, spotkania integracyjne dla mieszkańców i warsztaty kreatywne badające wyzwania i możliwe rozwiązania.
Lista potrzeb
W wyniku przeprowadzonych wywiadów i spotkań rozpoznano potrzebę wybudowania mostka nad strumykiem Sarkandrowiec oraz ścieżki łączącej Bobrek Wschód i Zachód. Byłoby to właściwie sformalizowanie i stworzenie infrastruktury dla pieszego traktu komunikacyjnego, który od lat istnieje w postaci wydeptanej ścieżki i dużych kamyków na dnie Sarkandrowca, które umożliwiają jego przekroczenie suchą nogą.
Kolejną, bardzo pożądaną kwestią jest zapewnienie infrastruktury sportowej i rekreacyjnej na osiedlu Bobrek Zachód. Obecne boisko do piłki nożnej nie spełnia już swojej funkcji, ale jego teren jest idealny pod kątem zagospodarowania rekreacyjnego.
Mostek połączyłby osiedla, poszerzyłby się wachlarz oferowanej infrastruktury, ułatwiona byłaby fizyczna komunikacja obu części Bobrka, a także integracja ich mieszkańców. Z kolei zagospodarowanie rekreacyjno-sportowe obszaru obecnego boiska polepszyłoby zaplecze osiedla i jego atrakcyjność dla mieszkańców.
Projektowanie partycypacyjne
Bardzo ważną częścią projektu jest etap prototypowania. Razem z mieszkankami i mieszkańcami chcemy sprawdzić jakie rozwiązania są dla nich najlepsze, biorąc pod uwagę potrzeby wszystkich – młodzieży, rodzin z dziećmi, osób starszych, osób lubiących ciszę i tych bardziej aktywnych. Jest to etap projektowania partycypacyjnego, w którym głos użytkowniczek i użytkowników tej przestrzeni ma ogromne znaczenie. Chcielibyśmy wraz z nimi stworzyć plan zagospodarowania terenu obecnego boiska tak, aby był on atrakcyjny i jednocześnie nie zaburzył obecnych atutów Bobrka jako osiedla spokojnego i bliskiego naturze.
Temat mostka będzie kontynuowany równolegle na poziomie formalnym. Ze względu na to, że jest to inwestycja budowlana, potrzebne są liczne zgody. Temat rozwoju obszaru Bobrka jest nie tylko tematem osiedlowym, ale także miejskim. Z tutejszych terenów zielonych korzystają nie tylko mieszkanki i mieszkańcy bloków, ale również cała okolica – zamieszkujący w domkach jednorodzinnych oraz budynkach deweloperskich, których będzie przybywać.
Od oddania pierwszych budynków osiedla do zamieszkania mija dziś ponad 30 lat. Bobrek doczekał się pierwszych działań w kierunku poprawy infrastruktury – na razie badawczych i konceptualnych. Projekt Human Cities potrwa jeszcze półtora roku i mamy nadzieję, że zakończy się przydatnym rozwiązaniem w postaci zaczątków infrastruktury rekreacyjnej oraz planem zagospodarowania do przyszłego wykorzystania przez Urząd Miasta Cieszyna i spółdzielnie mieszkaniowe.
Projekt „Human Cities. Creative works with small and remote places” (SMOTIES) jest współfinansowany z programu Creative Europe oraz ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.
C.d. realizacji projektu Human Cities nastąpi.
Potrzebujemy dobrze zaprojektowanych przestrzeni, aby życie sąsiedzkie i rytm miejskiego życia były dla nas źródłem radości i korzyści, a nie utrapieniem. Takiej przestrzeni, która pozwala nam pogodzić pozornie sprzeczne potrzeby: potrzebę bliskości i kontaktu z innymi oraz z potrzebę samotności – Dawid Sim
Ten artykuł został napisany przez autorkę w ramach wolontariatu i wydany drukiem w bezpłatnej publikacji “Vademecum ekologiczne”. Powstała ona w wyniku realizacji projektu „Jak kobiety ratują planetę. Współpraca organizacji kobiecych z Polski i Austrii wobec wyzwań klimatyczno-energetycznych” realizowanego w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Kongres Polskich Kobiet w Austrii. Publikacja została wydana przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Publikacja i zawarte w niej artykuły odzwierciedlają jedynie stanowisko jej autorów i Komisja Europejska oraz Narodowa Agencja Programu Erasmus+ nie ponoszą odpowiedzialności za jej zawartość merytoryczną.
