Gender
Prawa kobiet w Polsce są regulowane m.in. przez Konstytucję RP oraz dyrektywy unijne, które każde państwo wstępujące do Unii Europejskiej ma obowiązek przyjąć. Ale czy aby na pewno wszystkie prawa dotyczące zarówno kobiet i jak mężczyzn są przestrzegane przez naszych obywateli?
Prawo o szeroko pojętej równości jest wyraźnie zaznaczone w art. 32 i 33 Konstytucji RP, mówiących, że „Kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym” co oznacza, że zarówno kobiety, jak i mężczyźni winni posiadać równe prawa do kształcenia, zatrudnienia, awansów oraz jednakowego wynagrodzenia za pracę. Jednak w praktyce wygląda to zupełnie inaczej. Wiele kobiet doświadczyło zjawiska luki płacowej (GPG), tzw. gender pay gap, czyli zróżnicowania wynagrodzeń ze względu na płeć. W porównaniu z innymi europejskimi krajami nasz wskaźnik GPG jest jednym z niższych, jednakże zgodnie z danymi opracowanymi na podstawie danych Eurostatu z 2014r. w Polsce wskaźnik GPG jest czterokrotnie wyższy w sektorze prywatnym niż w sektorze publicznym. Co więcej obowiązujące w polskim społeczeństwie stereotypy dotyczące płci oraz debata nad równouprawnieniem odbija się na karierach zawodowych kobiet, ponieważ poprzez ograniczony dostęp do opieki nad dziećmi, pozycja kobiet na rynku jest często zagrożona. Warto wspomnieć, że program wsparcia dla rodzin przygotowany przez polski rząd obejmował stworzenie nowych placówek opieki nad dziećmi, lecz efekt jest dla większości niezadowalający, ponieważ takich instytucji jest wciąż za mało.
Przykładów niedostatecznych działań podjętych przez organy prawne, mających na celu poprawę poziomu równouprawnienia kobiet i mężczyzn jest więcej, dlatego też kobiety nie tylko w sytuacjach poczucia zagrożenia dla ich wolności, decydują się na radykalne kroki.
Konsekwencją poczucia łamania praw przez polskie organy prawne była próba zaakceptowania zaostrzonej ustawy antyaborcyjnej, która doprowadziła do zorganizowania szeregu manifestacji w całej Polsce.
Czarny protest – Biały protest
I Ogólnopolski Strajk Kobiet znany również pod nazwą „Czarny protest” lub „Czarny poniedziałek” miał miejsce 3 października 2016 r. Była to reakcja kobiet na decyzję Sejmu z 23 września 2016 r., dotycząca odrzucenia projektu liberalizującego przepisy aborcyjne – „Ratujmy Kobiety”. Dodatkowo do dalszych prac komisji został skierowany projekt, który przewidywał całkowity zakaz przerywania ciąży: „Stop aborcji”.
3 października tysiące kobiet w całej Polsce wyszło na ulice swoich miast, by pokazać, że nie zgadzają się na takie traktowanie. Kobiety domagały się przestrzegania praw człowieka oraz możliwości decydowania o własnym ciele. Prawo do wolności wyboru obejmuje zarówno ochronę życia poczętego, jak i prawo do aborcji, dlatego też w wielu miejscowościach odbyły się marsze lub manifestacje i kontrmanifestacje, gdzie kobiety pokazywały, czym jest solidarność.
Uczestniczki „Czarnego Protestu” zachęcały inne kobiety do porzucenia swoich codziennych obowiązków w ten jeden dzień. Część z nich wzięła wolne w pracy lub zrezygnowała z zajęć na uczelniach. Organizatorzy akcji sugerowali także, aby poparcie dla protestu wyrazić czarnym strojem. Co więcej w „Czarnym Poniedziałku” nie brały udziału tylko kobiety. Mężczyźni również dołączyli się do strajku poprzez uczestnictwo w marszu lub w roli pracodawców, umożliwiając pracownicom uczestnictwo w przemarszach w ramach dnia wolnego od pracy.
Przeciwieństwem „Czarnego Protestu” był tzw. Biały Protest, w którym to organizatorzy opowiadali się za ochroną życia poczętego. W odpowiedzi na tak liczne wydarzenia z 3 października, kilka dni później projekt antyaborcyjny został odrzucony. Ogólnopolski Strajk Kobiet spowodował wyjście na ulice setek kobiet z innych państw, dlatego też na 8 marca 2017 r. został zaplanowany Międzynarodowy Strajk Kobiet, w którym to uczestniczyło ponad 50 państw z całego świata.
Kobiety żądały w nich pełni praw reprodukcyjnych m.in. utrzymania standardów opieki okołoporodowej i dostępu do bezpłatnej antykoncepcji. Dodatkowo postulaty dotyczyły także dostępu do rzetelnej edukacji seksualnej, poprawy sytuacji ekonomicznej kobiet oraz wdrożenia i stosowania Konwencji Antyprzemocowej, która zapewnia ochronę ofiar przemocy i izolację sprawców. Brak rzetelnej edukacji seksualnej w szkołach oraz między innymi finansowe ograniczenia w dostępności nowoczesnych środków antykoncepcyjnych powodują, że kobiety, które zachodzą w niechcianą ciążę są pozbawione wolności wyboru.
Brak odpowiedniej pomocy ze strony państwa oraz narastająca bezsilność kobiet może być predyktorem do podjęcia jednej z trudniejszych decyzji w jej życiu – aborcji. Urodzenie niechcianego dziecka może mieć różnorakie skutki: przerwanie edukacji lub zakończenie kariery zawodowej. Co więcej, może mieć też wpływ na stan psychiczny przyszłej matki. Dlatego pomimo obowiązującego w Polsce restrykcyjnego prawa dotyczącego planowania rodziny, cały czas rozwija się podziemie aborcyjne.
Zgodnie z obowiązującą ustawą antyaborcyjną (Art. 4a, ust.1) usunięcie ciąży może nastąpić w trzech przypadkach:
1. gdy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej;
2. gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazują na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu;
3. gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.
W praktyce wygląda to zupełnie inaczej. Istnieje mnóstwo nagłośnionych przez media przypadków pacjentek, które chciały legalnie usunąć ciążę, lecz spotykały się z odmową lekarzy. Większość z tych kobiet zostawała odsyłana od jednego szpitala do drugiego aż do momentu, kiedy upływał dwunastotygodniowy termin legalnego usunięcia ciąży. Po tym czasie lekarze mogli zgodnie z prawem odmówić wykonania takiego zabiegu.
Ograniczony dostęp do legalnej aborcji w Polsce zmusza kobiety do skorzystania z oferty podziemia aborcyjnego lub oferty klinik zagranicznych, lecz nie każda kobieta może sobie na to pozwolić. Istotne jest zasygnalizowanie problemu istnienia podziemia aborcyjnego, gdzie kobiety w złych warunkach postanawiały dokonać aborcji. Warto też wspomnieć o tym, że efektem nielegalnego usunięcia ciąży często są powikłania lub trwałe uszkodzenia zdrowia kobiety.
Feminizm
Temat aborcji w Polsce nierzadko jest tematem tabu, dlatego „Czarny Protest” wywołał dość spore zamieszanie w polskim społeczeństwie. Organizację marszu oraz samo uczestnictwo w manifestacji przypisywano wyłącznie feministkom. Z tego względu warto tutaj wyjaśnić, czym tak naprawdę jest feminizm i czy bycie feministką musi przywoływać tylko negatywne skojarzenia?
Pierwsze feministki walczyły o to, by miały prawo do głosowania, podjęcia studiów czy pracy. To dzięki nim obecne kobiety mogą brać udział w wyborach, mogą zajmować równorzędne stanowiska z mężczyznami, mogą realizować swoje pasje zawodowe lub naukowe. To dzięki pierwszym odważnym kobietom mamy prawo do wolności. Feminizm jest zatem ruchem na rzecz prawnego i społecznego równouprawnienia kobiet.
Zgodnie ze słowami profesora Zbigniewa Mikołejko podstawą feminizmu jest rozróżnienie między dwoma rodzajami płciowości: sex oraz gender. Sex jest tutaj odpowiednikiem płci biologicznej, czyli osoba rodzi się albo kobietą albo mężczyzną. To wynika z materiału genetycznego dziecka, chromosomów i jego narządów płciowych. Natomiast gender jest odpowiednikiem płci kulturowej, która oznacza przyjęte w danym społeczeństwie normy kulturowe oraz role społeczne np. przyjętą w Polsce rolą społeczną jest to, że kobieta jest kochającą matką.
Kobieta poprzez swoje uwarunkowania biologiczne nie musi być wcale kobietą wykonującą typowo przyjęte przez normy kulturowe kobiece rzeczy typu: pranie, sprzątanie, gotowanie. Jeszcze kilkanaście lat temu najgorszym koszmarem młodych dziewczyn były pytania członków rodziny, padające przy obiedzie z okazji świąt: „A czy znalazłaś już sobie kogoś?”, „Kiedy ślub? Bo to już chyba najwyższa pora!”, „Planujecie już dziecko?”, „Jak to tak małżeństwo bez dziecka? Przecież to obowiązek kobiety!”.
Takie hasła wywoływały wśród młodych dziewczyn ogromną presję, która nie tylko im nie pomagała, a wręcz szkodziła. Gender wyjaśnia, że można być kobietą, ale można mieć też inne wartości niż wychowywanie dzieci i założenie rodziny. Feminizm zatem można traktować jako walkę o wolność wyboru. Warto zaznaczyć, że wybory te mogą się od siebie znacząco różnić.
Bycie feministką może oznaczać również świadomość własnych praw, szans oraz możliwości jako kobiety. Kobiety w obecnych czasach bardzo często angażują się w życie publiczne, społeczne, a także polityczne. Lista działaczek społecznych, które uczestniczą w życiu publicznym na rzecz innych kobiet jest bardzo długa. Do takich działań mogą należeć: założenie klubu dla mam i dzieci, walka o remont przestrzeni publicznej, z których w przyszłości będą mogły skorzystać zarówno seniorzy, jak i całe rodziny, walka o bezpieczeństwo na drogach w pobliżu szkół, placów zabaw, walka kobiet w miejscach pracy – o szacunek, o godność, o przestrzeganie ich praw.
Odważne kobiety, którym udało się zmienić złe warunki w miejscu pracy mogą i są przykładem dla innych kobiet. To właśnie one pokazują, że jeśli chce się coś zmienić to warto o to zawalczyć, a efekty będą rekompensatą pojedynku. Dyskryminacja w miejscu pracy może mieć charakter segregacji poziomej i pionowej. Segregacja pozioma ukazuje tendencję do wykonywania odrębnych zawodów przez kobiety i odrębnych przez mężczyzn. Dyskryminacja objawia się tutaj poprzez ucisk kobiecych zawodów przez niską płacę i mniejszy prestiż. Natomiast segregacja pionowa pokazuje hierarchię w miejscach pracy w postaci piramidy. Kobiety zajmują niskie stanowiska (podstawa piramidy) a mężczyźni obejmują stanowiska prestiżowe, gdzie podejmowane są decyzje (czubek piramidy).
Prawnie nie ma przeszkód, aby kobiety zajmowały ważne stanowiska w firmach. Trudności, z którymi się borykają są często niewidoczne, ponieważ dotyczą pewnych niepisanych zasad, hierarchii lub nieformalnych procedur. Takie zjawisko nazywane jest szklanym sufitem. Kobiety na rynku pracy nierzadko czują się zagrożone, ponieważ niestety mają do tego powody. Przyjęcie kobiety na stanowisko w firmie może być dla pracodawcy nieopłacalne – „Co jeśli pracownica zajdzie w ciążę? Co z jej etatem?” Przecież na to samo stanowisko można zatrudnić mężczyznę i mieć pewność, że pracownik będzie zawsze w gotowości. Takie myślenie cały czas pojawia się w niektórych firmach. Kobiety ponoszą spore ryzyko w podejmowaniu decyzji – postawić na rodzinę czy na karierę zawodową? Opieka państwa nad młodymi matkami często pozostawia wiele do życzenia, dlatego też młode mamy biorą sprawy w swoje ręce i postanawiają założyć własną firmę, gdzie mogą połączyć macierzyństwo z pracą.
Znajomość własnych praw i obowiązków może też być elementem przeciwdziałania zagrożeniu wykluczeniem ze względu na wiek (50+). Podstawowe przejawy dyskryminacji ze względu na wiek dotyczą: zmuszania osób starszych do przejścia na emeryturę wbrew ich woli, nieprzyjmowania do pracy z powodu wieku, zmuszania do przyjmowania nisko płatnej i tymczasowej pracy, prześladowania i poniżania przez młodszych współpracowników oraz uniemożliwiania korzystania ze szkoleń, w których uczestniczą młodsi pracownicy. Obecne społeczeństwo jest społeczeństwem starzejącym się, dlatego też priorytetem jest podjęcie działań przeciwko dyskryminacji ze względu na wiek oraz poszerzenie świadomości ludzi wobec tego problemu. Osoby starsze ze względu na swój wiek posiadają ogromne doświadczenie zarówno społeczne jak i zawodowe. Dlatego istotne jest, aby wprowadzić do społeczeństwa pewne zmiany postaw, mające na celu pomoc osobom w wieku 50+ i wykorzystanie ich potencjału. Takie działania przyniosłyby efekty na różnych płaszczyznach życia publicznego, wywierając przy tym wpływ ekonomiczny, społeczny, kulturalny oraz polityczny.
Kongresy Kobiet Śląska Cieszyńskiego
Stowarzyszenie Klub Kobiet Śląska Cieszyńskiego od 2013 r. organizuje Kongresy Kobiet Śląska Cieszyńskiego. Ich celem zwiększenie aktywności i udziału kobiet w życiu publicznym, społecznym, zawodowym i osobistym. Między kongresami Stowarzyszenie KKK wydaje bezpłatny magazyn „Cieszyńskie na obcasach”, dystrybuowany do miejsc publicznych na terenie Śląska Cieszyńskiego. Pokazuje dobre praktyki, aby inspirować kobiety – zarówno pracujące zawodowo, jak i te chcące zmienić ścieżkę kariery, potrzebujące wzmocnienia, zdecydowane założyć własne firmy, zagrożone wykluczeniem ze względu na wiek (50+) oraz matki wracające na rynek pracy po urodzeniu dziecka.
Program Kongresów jest zwykle rezultatem współpracy Stowarzyszenia Klub Kobiet Kreatywnych z cieszyńskimi uczelniami – Uniwersytetem Śląskim i Akademią WSB. Panele i wynikające z nich wnioski to wkład lokalnej organizacji pozarządowej w dyskurs dotyczący istotnych aspektów kobiecej tożsamości i obecności kobiet w życiu publicznym.
Kobiecość: niechciana – ukryta – upragniona* (*niepotrzebne skreślić)
Podczas IV Kongresu wybrzmiały ważne postulaty wynikające z dyskusji na temat różnorodnych podejść w definiowaniu terminu „kobiecość” w kontekście konstruowania tożsamości i ról społecznych. W panelu, moderowanym przez dr Annę Drożdż i doktorantkę Santanę Murawską, podjęto dyskusję na temat różnorodnych podejść w definiowaniu terminu „kobiecość”. Pojęcie to nie jest i nigdy nie było jednoznacznie określone, a jego granice nadal pozostają płynne. W codziennym doświadczeniu posługujemy się schematycznym i stereotypowym obrazem kobiety i kobiecości. Zachodzą jednak sytuacje, w których proste odpowiedzi nie są wyczerpujące i pojęcie to na nowo trzeba zdefiniować. Okoliczność ta zmusza do postawienia wielu pytań: Kto lub co decyduje o tym, że człowiek określa się jako kobieta? Kobietą się jest, staje się, czy się bywa? W końcu, czy kobiecość to wewnętrzna tożsamość czy wyuczona społeczna rola?
W efekcie przeprowadzonej dyskusji, której gościem była Ewa Hołuszko, działaczka opozycyjna w okresie PRL, badaczka mniejszości narodowych i działaczka na rzecz osób transpłciowych, której historię opowiada film „Ciągle wierzę”, wypracowane zostały następujące wnioski:
– gender, czyli płeć społeczno-kulturowa jest konstruktem,
– kobiecość jest terminem wielowymiarowym, obejmującym swym zasięgiem kobiety w każdym wieku, o różnym statusie materialnym, z różnym wykształceniem, także trans-kobiety i osoby niedefiniujące swej płciowości,
– płeć społeczno-kulturowa jest sposobem kategoryzowania z zewnątrz, poprzez biologiczne przesłanki, jednak kobiecość jest przede wszystkim wewnętrznym poczuciem / elementem tożsamości i jako takie powinna być traktowana,
– jako członkinie danego społeczeństwa i danej kultury, uczymy się być kobietami, według obowiązujących w danym miejscu i czasie wyobrażeń, norm, zasad, zakazów i nakazów, ale nie tylko – wyznaczamy również granice swojej własnej kobiecości,
– płeć składa się z wielu elementów, możemy (i robimy to) definiować się same i mamy praco wymagać od otoczenia, społeczeństwa respektowania naszej tożsamości oraz wyobrażenia kobiecości.
Kapitał społeczny kobiet 50 + w XXI wieku
W panelu moderowanym przez dr Wiesławę Walkowską poruszone zostały zagadnienia dotyczące zdrowia, aktywności, ról życiowych kobiet oraz oczekiwań społecznych w zmieniającej się rzeczywistości. Zgodzono się co do faktu, że pokolenie kobiet 50 + z pewnością kreuje nowy wzorzec starzenia, a to niesie konsekwencje i obciążenia w wielu obszarach życia rodzinnego, zawodowego, społecznego. Zaproszone ekspertki poświadczały swoją aktywnością zawodową i społeczną, że można pogodzić aspiracje, dążenia i realizację marzeń.
Dr Wiesława Walkowska wskazała trudne strony pokolenia 50+ zwanego także „pokoleniem kanapkowym” (sandwich generation) – w środku naszego życia, kiedy mamy za sobą wychowanie naszych dorosłych już dzieci, stajemy się znowu opiekunkami, tym razem nie tylko wnuków, ale i naszych rodziców,
Kobiety w służbach mundurowych – parytety, moda, czy normalna sprawa
Czy możemy mówić w dzisiejszych czasach o zawodach męskich i tych typowych damskich? Odwaga, siła, stanowczość, stalowe nerwy, umiejętność pracy w stresie, współpraca, działanie na rozkaz i tężyzna fizyczna – to te cechy, które pierwsze przychodzą na myśl, gdy wyobrażamy sobie formacje mundurowe. Czy i jak w służbach mundurowych takich jak Policja, Siły Zbrojne, Służba Więzienna, Straż Pożarna, Służba Celna, Straż Graniczna i inne, realizują się zawodowo kobiety? O tym i poniższych kwestiach rozmawiała z przedstawicielkami wybranych zawodów dr Ilonę Fajfer-Kruczek.
Panel był okazją do przyjrzenia się statystyce – co kobiety wnoszą do pracy w służbach mundurowych? co fascynuje kobiety w pracy w formacjach mundurowych? Omawiano aspekty ochrony i bezpieczeństwa w życiu zawodowym i prywatnym umundurowanych kobiet, a także mity, prawdy i stereotypy odnoszące się do wspinaczki na szczeble kariery zawodowej. Bohaterka czy „męski typ”? Pytanie o jej możliwość rozwoju zawodowego w dzisiejszej sytuacji w resorcie obrony pozostaje otwarte.
Sztuka istnienia kobiet w życiu publicznym – spotkanie liderek z władzami samorządowymi
Podczas panelu moderowanego przez dr Joannę Dzieńdziorę i dr Magdalenę Wróbel z Katedry Zarządzania Akademii WSB zaprezentowano wyniki ich badań ankietowych zrealizowanych na terenie województwa śląskiego w ramach projektu „Rola kobiet w zarządzaniu” . Uczestniczki spotkania, liderki życia publicznego, odwołując się do własnych doświadczeń, mówiły o determinantach ich karier zawodowych, barierach i utrudnieniach na rynku pracy, a także o umiejętnościach wyróżniających je w pełnieniu funkcji kierowniczych. Władze samorządowe reprezentował Burmistrz Miasta Cieszyna p. Ryszard Macura, Dyrektor Powiatowego Urzędu Pracy w Cieszynie p. Anna Stefaniak-Bacza i Sekretarz Miasta Skoczowa p. Beata Macura. Gospodynią spotkania była Roma Rojowska, prezeska Stowarzyszenia Klub Kobiet Kreatywnych w Cieszynie.
Celem dyskusji była próba znalezienia odpowiedzi na pytanie na czym polega sztuka istnienia w życiu publicznym i wywierania wpływu na rozwój lokalnego otoczenia. W dyskusji poszukiwano odpowiedzi na wciąż aktualne pytania: Czym jest kariera zawodowa? Jakie są jej bariery i utrudnienia? Czy kobiety dostrzegają dyskryminację na rynku pracy i w jakich obszarach? Czy kobiety mają szanse na awans i na realizowanie się w pracy zawodowej? Które z umiejętności kobiet wyróżniają je w pełnieniu funkcji kierowniczych? Kto bardziej sprawdza się na stanowisku kierowniczym – kobieta czy mężczyzna? Czy macierzyństwo i rodzina uniemożliwiają rozwój kariery zawodowej kobiet?
Autorką artykułu jest Magdalena Cieślik – absolwentka psychologii na Uniwersytecie SWPS w Warszawie, wolontariuszka na rzecz osób starszych i dzieci z domów dziecka, była praktykantką w Stowarzyszeniu Klub Kobiet Kreatywnych
