KKK w Portugalii: o przywilejach kobiet na rynku pracy

Poniższe opracowanie dotyczy polityki publicznej w zakresie równości płci na rynku pracy w Portugalii i powstało dzięki wizycie (job shadowing*) naszego Stowarzyszenia KKK w CITE**, czyli rządowej Komisji ds. Równości w Pracy i Zatrudnieniu w Lizbonie – Commission for Equality in Labour and Employment. W spotkaniu udział wzięła Carla Eliana da Costa Tavares, prezydentka CITE, które jest narodowym mechanizmem dla równości płci w pracy i zatrudnieniu. Komisja CITE podlega Ministerstwu Pracy, Solidarności i Zabezpieczenia Społecznego i działa w porozumieniu z członkiem rządu odpowiedzialnym za równość płci. Zostałyśmy zaznajomione z mechanizmami pozwalającymi na zapewnienie równości kobiet i mężczyzn w świecie pracy i społeczeństwie. Interesowały nas czynniki zmian sytuacji kobiet na portugalskim rynku pracy, przede wszystkim łączenia pracy zawodowej z macierzyństwem, równości w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn za tę samą pracę, przestrzeganiu przez firmy zasady „work- life-balanse”, równej reprezentacji kobiet i mężczyzn w organach administracyjnych i nadzorczych podmiotów sektora publicznego i spółek giełdowych i w możliwościach dokształcania się.

CITE ma trójstronny skład – po czterech przedstawicieli/przedstawicielek: portugalskiej administracji publicznej i partnerów społecznych, związków zawodowych i konfederacji pracodawców.

Misją  CITE jest dążenie do równości i braku dyskryminacji mężczyzn i kobiet na rynku pracy, w zatrudnieniu i kształceniu zawodowym. CITE współpracuje przy wdrażaniu przepisów prawnych i konwencji w tej dziedzinie, jak również w tych dotyczących ochrony rodzicielstwa, godzenia życia zawodowego, rodzinnego i osobistego w sektorze prywatnym, publicznym i spółdzielczym.

CITE zajmuje się w szczególności promocją:

• dialogu społecznego w dziedzinie równości kobiet i mężczyzn na rynku pracy
• studiów, badań i projektów dotyczących równości i niedyskryminacji w pracy, zatrudnieniu i szkoleniu zawodowym, a także dobrych praktyk w godzeniu życia zawodowego, osobistego i rodzinnego
• rozwoju i organizacji szkoleń i działań w dziedzinie równości pracy, zatrudnienia i szkolenia zawodowego oraz godzenia życia zawodowego, osobistego i rodzinnego
• współpracy na poziomie krajowym i międzynarodowym z organizacjami publicznymi i prywatnymi w działaniach i projektach związanych z misją CITE
• świadczenia usług prawnych i informacji
• oceny legalności przepisów dotyczących rokowań zbiorowych pod kątem ich zgodności z równością kobiet i mężczyzn w wymogach pracy.

CITE przyjmuje też skargi i wydaje opinie prawne dotyczące równości i niedyskryminacji w pracy i zatrudnieniu. Wydaje opinie prawne (w ciągu 30 dni), o które pracodawca musi obowiązkowo wystąpić przed zwolnieniem pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły lub karmiących piersią, a także pracownika płci męskiej w okresie urlopu rodzicielskiego (urlopu ojcowskiego). CITE monitoruje przypadki ofiar dyskryminacji ze względu na płeć w pracy, zatrudnieniu lub szkoleniu zawodowym we współpracy z organami sądowymi. Zapewnia też mediacje drobnych konfliktów, a w przypadku konfliktu indywidualnego na wniosek obu stron.

Równość płci i zwalczanie dyskryminacji zapewnia w Portugalii XXIII Program Rządowy, który obejmuje pięć strategicznych obszarów interwencji:

1. zwalczanie nierówności i dysproporcji płacowych
2. zwalczanie segregacji w zawodach
3. rodzicielstwo
4. godzenie życia osobistego, rodzinnego i zawodowego
5. równość na stanowiskach decyzyjnych.

Program Rządowy promuje równość w opiece i podziale zadań domowych i rodzinnych między kobietami i mężczyznami i zwalczanie wszelkich form przemocy, w szczególności wobec kobiet, z naciskiem na przemoc domową. Dzięki przepisom dotyczącym parytetu płci w organach zarządzających przedsiębiorstw publicznych i spółek notowanych na giełdzie, zapewnienia też zrównoważoną reprezentację na stanowiskach kierowniczych w administracji publicznej.

Koniec z różnicowaniem przez firmy wynagrodzenia ze względu na płeć

Stosowanie zasady równej płacy za taką samą pracę i równej wartości wymusza na pracodawcach ustawa (Prawo nr 60/2018) narzucająca obowiązki:

1. Corocznej dostępności danych o różnicach płacowych, zarówno według sektora działalności (barometr), jak i firmy (bilans)
2. Firmy mają obowiązek zapewnienia przejrzystej polityki płacowej opartej na obiektywnych i niedyskryminacyjnych kryteriach
3. Firmy są zobowiązane do prowadzenia przejrzystej polityki płacowej, opartej na obiektywnej ocenie składników pracy, a w przypadku podejrzenia dyskryminacji płacowej, Inspekcja Pracy powiadamia firmy o obowiązku przedłożenia planu, który ocenia różnice w wynagrodzeniach. Po wdrożeniu planu firma pokazuje wyniki uzasadnienia różnic płacowych lub korektę dyskryminacji płacowej
4. Pracownicy mogą zwrócić się do Komisji ds. Równości w Pracy i Zatrudnieniu o wydanie opinii w sprawie istnienia dyskryminacji płacowej ze względu na płeć. CITE wydaje wówczas wiążące opinie, w których stwierdza, że istnieją dowody na dyskryminację płacową ze względu na płeć. Powiadamia pracowników i pracodawców o swojej wiążącej opinii, aby ci ostatni mogli uzasadnić dowody dyskryminacji lub przedstawić w ciągu 180 dni przyjęte środki naprawcze.

Informowanie o zróżnicowaniu wynagrodzenia ze względu na płeć

Przykładem kampanii podnoszenia poziomu świadomości społecznej o dysproporcjach w wynagrodzeniu kobiet i mężczyzn za tę samą pracę był projekt „Platforma Równości – Standardy”. W jego rezultacie opracowano Portugalski Standard Równych Płac, wymieniając najlepsze praktyki z islandzkim partnerem projektu. Zainicjowano wówczas coroczne obchody Krajowego Dnia Równych Wynagrodzeń w dniu 11 listopada. Napis na plakacie kampanii publicznej informuje w obrazowy sposób, że wciąż istnieje uporczywa przepaść między zarobkami kobiet a zarobkami mężczyzn – w 2019 roku wyniosła ona 14 %.

Barometr różnic płacowych

Barometr jest narzędziem dla pracodawców rozumiejących indywidualną ocenę zróżnicowania płac. Zawiera ogólne i sektorowe dane, dzięki czemu stanowi innowacyjne źródło informacji na ten temat.

Portugalskie prawo wymaga bowiem tworzenia regularnych danych o zróżnicowaniu wynagrodzeń według sektora i poziomu firmy (w tym danych zdezagregowanych według zawodu i poziomu kwalifikacji). Informacje są przygotowywane przez Biuro Strategii i Planowania Ministerstwa Pracy, Solidarności i Ubezpieczeń Społecznych na podstawie informacji (już) dostarczonych corocznie przez firmy.

Nowe obowiązki pracodawców

Ustawa nr 62/2017 ustanowiła w Portugalii regułę i obowiązek zrównoważonej reprezentacji kobiet i mężczyzn w organach administracyjnych i nadzorczych podmiotów sektora publicznego i spółek giełdowych. Prawo wymaga od tych organów sporządzania rocznych Planów Równości i publikowania ich na swoich stronach internetowych.

Projekty i kampanie publiczne CITE

Realizacja planów na rzecz równości

„Plany Równości” muszą być zgodne z tym, co przewidziano w dokumencie „Przewodnik do opracowania planów równości”, który – w zgodności z zaleceniami CITE – obejmuje następujące obszary:

• równy dostęp do zatrudnienia
• równość w warunkach pracy
• równe wynagrodzenie
• ochrona w rodzicielstwie
• równowaga między życiem zawodowym a prywatnym.

Roczne Plany Równości muszą być przesłane do Komisji Obywatelstwa i Równości Płci (CIG) oraz do Komisji Równości w Pracy i Zatrudnieniu (CITE). CITE może wydawać i publikować zalecenia dotyczące Planów Równości: ich struktury, określenia celów i strategii, spójności i adekwatności środków, działań i praktyk przyjętych dla osiągnięcia celów.

Urlopy rodzicielskie takie same dla ojca jak i dla matki 

Prawna zmiana paradygmatu objęła ochronę rodzicielstwa w ten sposób, że urlopy rodzicielskie stały się równym prawem dla matki i ojca. Urlop rodzicielski wyłącznie dla ojca jest obowiązkowy i musi trwać przez 20 dni w okresie 30 dni po urodzeniu dziecka, z czego 5 bezpośrednio po urodzeniu. Pracująca matka i pracujący ojciec mają prawo z tytułu urodzenia dziecka do wstępnego urlopu rodzicielskiego w wymiarze 120 lub 150 kolejnych dni, które po porodzie mogą być dzielone przez oboje rodziców. Urlop ten może zostać zwiększony o 30 dni w przypadku, gdy każde z rodziców korzystało samodzielnie z okresu 30 dni urlopu. Istnieje też możliwość przedłużenia na kolejne 180 dni (90 dni dla każdego z rodziców) płatne do wysokości 25% wynagrodzenia brutto.

Pracujący dziadkowie z równymi prawami do opieki co rodzice

Kolejnym prawnym paradygmatem jest zaliczenie pracy w niepełnym wymiarze godzin w pierwszych 12 latach życia dziecka jako pełnego etatu przy przyznawaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Adopcja jest równoważna z urlopem wychowawczym, a pracujący dziadkowie mają prawo do opuszczania pracy w celu opieki nad wnukami, zastępując rodziców.

Elastyczny czas pracy dla rodziców dzieci do 12 roku życia

Matka lub ojciec dzieci poniżej 12 roku życia lub, niezależnie od wieku z dzieckiem niepełnosprawnym lub przewlekle chorym, mają prawo do pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy, przy czym normalny okres pracy jest równy połowie pełnego wymiaru czasu pracy, lub do pracy w elastycznym czasie pracy.

Pracownicy mogą również korzystać z innych form elastycznej organizacji pracy, takich jak praca w domu lub praca w zmniejszonym wymiarze godzin, w zależności od uzgodnień z pracodawcą.

Równowaga między życiem zawodowym i prywatnym prawem rodziców

CITE było zaangażowane w promowanie strategii zaangażowania pracodawców w kwestie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, dzielenie się dobrymi praktykami oraz wzajemne uczenie się organów ds. równości. Było to możliwe dzięki partnerstwu w projekcie  „Parents at Work” („Pracujący rodzice”), finansowanym ze środków Programu Prawa, Równość i Obywatelstwo Unii Europejskiej. Realizowano go wspólnie z Instytutem Równości Kobiet i Mężczyzn (Belgia), Komisją ds. Równości Płci i Równego Traktowania (Estonia) i Komisją Ochrony przed Dyskryminacją (Bułgaria).

Poprzez zaangażowanie się w ten projekt CITE opracowało zestaw narzędzi na temat praw rodzicielskich, który jest rozpowszechniony wśród pracowników i pracodawców w Portugalii. Poniżej prezentujemy przykłady kampanii publicznych realizowanych przez CITE na rzecz prawa pracujących rodziców do równowagi między ich życiem zawodowym a prywatnym – oto ich tytuły:

1. Ponieważ jesteśmy pełnoetatowymi ojcami i matkami….
2. Czy wiesz, że ….. ojciec może wziąć początkowy 25-dniowy wyłączny urlop rodzicielski?
3. Czy wiesz, że… karmiąca matka ma prawo do zwolnienia z pracy w okresie karmienia piersią?
4. Prawa pracowników mających obowiązki rodzinne
5. Karmienie (piersią lub butelką daje takie same uprawnienia ojcu co matce do skróconego o godzinę dziennie czasu pracy do osiągnięcia przez dziecko wieku 2 lat)
6. Prawa pracownika z powodu urlopów, nieobecności lub zwolnień związanych z rodzicielstwem

Program „IgualPro” nie dzieli zawodów ze względu na płeć

CITE realizowało projekt badawczy Equal Pro – Zawody nie mają płci, którego głównym celem jest zwalczanie segregacji płciowej w wyborach edukacyjnych i zawodowych dziewcząt i chłopców. Projekt skierowany jest na dekonstrukcję stereotypów związanych z różnymi dziedzinami nauki i ich zawodami, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów, w których istnieje widoczna segregacja między dziewczętami i chłopcami.

**W artykule o działaniach rządowej Komisji ds. Równości w Pracy i Zatrudnieniu w Lizbonie,  wykorzystałam przygotowaną przez CITE i udostępnioną mi prezentację multimedialną, za co serdecznie dziękuję jej władzom.

*Job shadowing to specjalny rodzaj wizyty poznawczej umożliwiającej obserwowanie realnej pracy organizacji goszczącej. Job shadowing dostosowuje program szkolenia do potrzeb i możliwości uczestniczek. Wizyty poznawcze Stowarzyszenia Klub Kobiet Kreatywnych zrealizowane zostały w portugalskich organizacjach i instytucjach zrzeszonych w Portugalskiej Platformie na Rzecz Praw Kobiet  (Plataforma Portuguesa para os Direitos das Mulheres). Jest ona największą portugalską organizacją społeczeństwa obywatelskiego, zajmującą się prawami kobiet i dziewcząt, zrzeszającą i koordynującą na poziomie krajowym 28 organizacji członkowskich. Platforma promuje na poziomie krajowym, międzynarodowym i Unii Europejskiej (prawodawstwo, zalecenia i wytyczne) równość kobiet i mężczyzn oraz obronę praw kobiet, w tym eliminację wszelkich form dyskryminacji kobiet. Przez cały tydzień poznawałyśmy jak działają w Portugalii systemowe założenia demokracji, równości kobiet i mężczyzn i obywatelstwa realizowane przez pozarządowe (Portuguese Network of Young People for Equality, Oporto Feminist League, Caring for the Future Foundation, Soroptimist International Lisbon Club) i rządowe organizacje (CITE i CIG).

Job shadowing odbył się w ramach naszego projektu „Język angielski szansą na rozwój organizacji kobiecej” realizowanego w programie PO WER, współfinansowanego przez Unię Europejską  w ramach środków Europejskiego Funduszu Społecznego.