W dobie narastającego kryzysu klimatycznego każda inicjatywa mająca na celu ochronę zasobów naturalnych jest na wagę złota. Stowarzyszenie Klubu Kobiet Kreatywnych z Cieszyna postanowiło odpowiedzieć na to wyzwanie, proponując projekt edukacyjny skierowany do dorosłych mieszkańców promujący zarządzanie zasobami wodnymi. Współpraca z Wodociągami Ziemi Cieszyńskiej z Ustronia, które z entuzjazmem przyjęły propozycję Stowarzyszenia, jest przełomowym krokiem, pokazującym, że wspólne działania różnych lokalnych podmiotów mogą przynieść wymierne korzyści dla środowiska.
Coraz częstsze okresy suszy zmuszają władze i organizacje ekologiczne do apeli o ograniczenie zużycia wody, zwłaszcza w kontekście podlewania ogrodów. W wielu regionach wprowadzane są zakazy i ograniczenia mające na celu ochronę cennych zasobów wodnych. Edukacja społeczeństwa na temat odpowiedzialności korzystania z wody jest kluczowa, aby zapobiegać jej marnotrawieniu i przeciwdziałać negatywnym skutkom suszy. Nic więc dziwnego, że kiedy Stowarzyszenie Klub Kobiet Kreatywnych przygotowywało kolejny projekt pt. „Jak oszczędzać wodę w dobie kryzysu klimatycznego — wykorzystanie hiszpańskich doświadczeń w edukacji ekologicznej osób dorosłych” to zaprosiły do udziału przedstawicieli Wodociągów Ziemi Cieszyńskiej.
– Hiszpania to kraj zmagający się z suszą, który robi wszystko, by odzyskać każdą kroplę wody. Zobaczenie jak wygląda dziś w tym kraju walka między innymi o zasoby wodne to cenne doświadczenie. Cieszyńskie Stowarzyszenie Klub Kobiet Kreatywnych wykazało się niezwykłą inicjatywą, zwracając się do nas z propozycją współpracy przy tym projekcie. To dla nas niezwykle cenne, że ktoś potraktował wodociągi jako partnera merytorycznego w działaniach proekologicznych — mówi Beata Halama, prezes WZC.
W projekcie: „Jak oszczędzać wodę”, współfinansowanym przez Unię Europejską w programie ERASMUS+, uczestniczyło 10 kobiet związanych ze Stowarzyszeniem Klub Kobiet Kreatywnych z Cieszyna będących niezawodową kadrą edukacji osób dorosłych. W tym kolejnym już projekcie cieszyńskiego stowarzyszenia poznawały one metody pracy w zakresie edukacji ekologicznej hiszpańskiej organizacji EUTEKA i współpracujących z nią partnerskich instytucji zajmujących się gospodarką wodną i zmianami klimatycznymi.
Globalne wyzwania – lokalne działania
Ochrona klimatu to jedno z najważniejszych wyzwań współczesnego świata. Dotyczy działań mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu działalności człowieka na klimat oraz adaptację do już zachodzących zmian klimatycznych. Właśnie temu aspektowi poświęcona była wizyta polskich działaczek w Hiszpanii.
– Udział w tym projekcie był dla nas nie tylko edukacyjną przygodą, ale także ogromnym krokiem naprzód w walce o ochronę zasobów wodnych. Hiszpania, ze swoim zaawansowanym systemem zarządzania wodą, dostarczyła nam wielu inspiracji. Nasze obserwacje w Andaluzji pokazują, jak można radzić sobie z wyzwaniami klimatycznymi, a teraz pragniemy upowszechnić te rozwiązania na Śląsku Cieszyńskim – mówi Roma Rojowska, koordynatorka projektu, prezeska Stowarzyszenia Klubu Kobiet Kreatywnych z Cieszyna i dodaje, że: – Kluczowym elementem naszego sukcesu była bliska współpraca z Wodociągami Ziemi Cieszyńskiej w Ustroniu. Bez ich wsparcia i zaangażowania nie mogłybyśmy osiągnąć tak wiele. To właśnie dzięki nim miałyśmy dostęp do sieci kontaktów, które umożliwiły nam nawiązanie współpracy z hiszpańskimi organizacjami. Ich wiedza i doświadczenie w zakresie gospodarki wodnej były dla nas nieocenione, a wspólne działania umocniły naszą misję edukacyjną.
Jak to robią w hiszpańskiej Andaluzji
Miejsce, do którego dotarły uczestniczki erasmusowego projektu to Andaluzja. Jest ona jednym z tych obszarów Hiszpanii, które doświadczają niedoboru wody. Związane jest to z wysokimi temperaturami, małą ilością opadów i trudnościami w retencji wody. Z tego powodu Hiszpania musi skutecznie walczyć ze zmianami klimatycznymi i stawić czoła kryzysowi klimatycznemu.
Hiszpania znajduje się w obszarze szczególnie narażonym na skutki zmian klimatycznych. Pierwszy z problemów to wzrost temperatury — średnia temperatura w Hiszpanii wzrosła o około 1,7°C od epoki przedprzemysłowej. Kolejny to zmiany w opadach atmosferycznych — ogólna ilość opadów umiarkowanie zmniejszyła się, ale zachodzą istotne zmiany w ich rocznym rozmieszczeniu, z tendencją do wcześniejszego pojawiania się deszczów wiosennych i zmniejszenia opadów letnich. Dodajmy do tego wydłużenie lata – średnio dziewięć dni na dekadę. Teraz trwa prawie pięć tygodni dłużej niż na początku lat osiemdziesiątych.
W Hiszpanii wzrasta również liczba ciepłych nocy, w których temperatura minimalna wynosi 25°C lub więcej. Oczywiste jest, że takie zmiany mają wpływ na takie sektory jak rolnictwo, hodowla, leśnictwo czy turystyka, a także negatywnie wpłynąć na zdrowie ludności. Z drugiej strony kraj ten posiada jeden z największych potencjałów w zakresie zasobów odnawialnych w UE, w tym różnorodną geografię, korzystne wiatry, wysoki poziom nasłonecznienia, mocne struktury biznesowe, technologiczne i badawcze w sektorze energetycznym. Hiszpania uznaje adaptację do zmian klimatu za kwestię kluczową. Władze tego kraju od lat podejmują działania zorientowane na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych oraz kroki na rzecz bardziej energooszczędnego życia. Hiszpania inwestuje w rozwój technologii wykorzystujących energię odnawialną, skupiając się na jej poszukiwaniu z paneli słonecznych, turbin wiatrowych i energii falowej.
– Z tego powodu podglądanie, w jaki sposób ten kraj rozwiązuje problemy związane z adaptacją do zmian klimatu, było cenne. Dla mnie bardzo istotne było, które z tych działań można implementować do naszego lokalnego środowiska. Chciałyśmy podejrzeć, jak wyglądają działania skierowane do obywateli. Chciałam zobaczyć, jak samorządy lokalne włączają się do programów działania na rzecz łagodzenia i przystosowania się do zmian klimatycznych – mówi Roma Rojowska.
Aktualnie Hiszpania wdraża programy zarządzania wodą, które obejmują m.in. modernizację infrastruktury wodnej, tworzenie zbiorników retencyjnych, promowanie efektywności w zakresie użytkowania wody w rolnictwie i przemyśle oraz rozwój systemów odsalania wody morskiej.
– To właśnie najpierw w Maladze wraz z koleżankami ze Stowarzyszenia KKK miałam możliwość poznać innowacyjny i już nagradzany projekt „AdSol”. Dzięki niemu możliwe jest odsalanie wody morskiej w procesie kondensacji z pozyskaniem zielonego wodoru. Twórcami tego projektu są młodzi studenci z Uniwersytetu w Maladze, których również miałam przyjemność poznać. Technologia opracowana przez hiszpańskich naukowców pozwala znacznie zredukować zużycie energii w procesie odsalania, dzięki wykorzystywaniu głównie energii słonecznej. Jest ona alternatywą do najpopularniejszej metody odsalania wody morskiej w procesie odwróconej osmozy, energochłonnej i generującej szkodliwą dla ekosystemów morskich solankę — mówi Danuta Horowska, uczestniczka projektu z WZC.
Uczestniczki Klubu Kobiet Kreatywnych z Cieszyna podczas wizyty w hiszpańskiej Andaluzji odwiedziły też malowniczą gminę Pampaneira w górach Sierra Nevada. Tam spotkały się z prof. Jose Maria Civantos z Uniwersytetu w Maladze, który opowiedział o swojej pracy wraz z lokalną społecznością w odtworzeniu starożytnych arabskich systemów irygacyjnych.
– Zobaczenie na własne oczy, wysoko w górach, systemów irygacyjnych z VIII wieku zrobiło wrażenie. Starożytne arabskie systemy irygacyjne w Hiszpanii, szczególnie w regionie Sierra Nevada, są niezwykle interesującym i znaczącym elementem dziedzictwa kulturowego i technicznego tego obszaru. Te systemy irygacyjne, znane jako „acequias”, zostały wprowadzone przez Maurów podczas ich panowania na Półwyspie Iberyjskim, które trwało od VIII do XV wieku. Zostały one zaprojektowane z myślą o efektywnym zarządzaniu ograniczonymi zasobami wodnymi w regionie o suchym klimacie. Acequias były (i nadal są) używane do nawadniania pól, dostarczania wody pitnej oraz do celów przemysłowych, takich jak młyny wodne. Wykorzystują one naturalne nachylenie terenu, aby transportować wodę grawitacyjnie z wyższych partii gór do niżej położonych obszarów. System ten więc pozwala na precyzyjne kontrolowanie przepływu wody, co jest kluczowe w suchym klimacie – mówi koordynatorka projektu Roma Rojowska https://www.tiktok.com/@kreatywnecieszyn/video/7378051810461748512?is_from_webapp=1&sender_device=pc&web_id=7368885161046345249
Systemy irygacyjne wprowadzone przez Maurów były znacznie bardziej zaawansowane niż te, które były używane w Europie w tamtym czasie. Wpływ ten można zauważyć w wielu regionach Hiszpanii, nie tylko w Sierra Nevada. Pomimo upływu stuleci, wiele z tych systemów irygacyjnych jest nadal w użyciu, co świadczy o ich solidności i przemyślanej konstrukcji. Dziś acequias nadal odgrywają kluczową rolę w rolnictwie w regionie Sierra Nevada. W obliczu zmieniającego się klimatu i rosnących wyzwań związanych z zasobami wodnymi starożytne techniki irygacyjne mogą oferować cenne lekcje na temat zrównoważonego zarządzania wodą. Inicjatywy związane z ochroną i konserwacją acequias są ważne dla zachowania tego cennego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń.
Z ziemi hiszpańskiej do Polski
– Starożytne arabskie systemy irygacyjne w Sierra Nevada to fascynujący przykład inżynierii wodnej, który przetrwał wieki i nadal jest używany. Ich znaczenie techniczne, kulturowe i historyczne czyni je ważnym elementem dziedzictwa tego regionu. Współczesne wysiłki na rzecz ich ochrony i konserwacji są kluczowe dla zapewnienia, że te unikalne systemy będą służyć przyszłym pokoleniom. Jest to jeden z przykładów tego co możemy zrobić, by uwrażliwić przyszłe pokolenia w kontekście innego zarządzania wodą. Od kilku lat na terenie działania mojego przedsiębiorstwa również prowadzę programy dla najmłodszych pokoleń uczące je zarządzania zasobami wodnymi. W ubiegłym roku powstały ogrody deszczowe przy szkołach, budowane wraz z dziećmi. Budowa świadomości młodych pokoleń i edukowanie mieszkańców to dla mnie jedno z kluczowych wyzwań. Zobaczenie jak to robią Hiszpanie, zainspirowało mnie do jeszcze większego wysiłku w tym zakresie. Kryzys klimatyczny to obecnie największe wyzwanie stojące przed nami wszystkimi. Podczas tego wyjazdu przekonałam się i zabieram to ze sobą, że kierunek: walczmy globalnie, a działajmy lokalnie, ma wielkie znaczenie — podsumowuje Beata Halama.
Ochrona klimatu wymaga współpracy na wszystkich poziomach – od międzynarodowych porozumień, przez krajowe polityki, lokalne inicjatywy, aż po indywidualne działania. Każdy z nas może przyczynić się do ochrony klimatu poprzez codzienne decyzje i zachowania. Działania na rzecz klimatu nie tylko pomagają w walce z globalnym ociepleniem, ale także przynoszą korzyści w postaci czystszego powietrza, lepszej jakości życia i bardziej zrównoważonej gospodarki.
– To było kilka niezwykle ważnych dla mnie dni, kiedy mogłam wraz z koleżankami odwiedzić miejsca i poznać ludzi, którzy pracują nad rozwiązaniami związanymi zarówno z oszczędzaniem wody, jak i przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym. Mimo że ta kwestia nie dotyka nas tak boleśnie jak Hiszpanów to bycie tam i rozmowa z nimi oraz obserwacja ich pracy uzmysławia wyzwania, przed jakimi stoimy i pokazuje jak edukować — mówi Roma Rojowska, koordynatorka projektu.
Lokalne działaczki z KKK wierzą, że wspólnie z Wodociągami Ziemi Cieszyńskiej mogą wprowadzić skuteczną i innowacyjną edukację ekologiczną o wodzie, która przyniesie korzyści zarówno dla środowiska, jak i lokalnej społeczności.
– Wodociągi Ziemi Cieszyńskiej odegrały kluczową rolę jako partner logistyczny i merytoryczny. Ich specjalistki, uczestniczyły w naszych spotkaniach, dzieląc się wiedzą i doświadczeniem, co pozwoliło nam lepiej zrozumieć hiszpańskie metody zarządzania wodą i dostosować je do polskich realiów. Razem analizowałyśmy hiszpańskie systemy retencji i nawadniania oraz metody edukacji społeczeństwa, co otworzyło przed nami nowe perspektywy – dodaje Roma Rojowska.
Taka współpraca pozwoliła uczestniczkom projektu na lepsze zrozumienie potrzeb i wyzwań regionu.
– Zrozumiałyśmy, że tylko przez współpracę możemy stawić czoła kryzysowi klimatycznemu m.in. poprzez zmianę naszych nawyków w korzystaniu z jej zasobów. Naszą edukację ekologiczną o wodzie prowadzimy poprzez wiele mediów, od pół roku także w formie narracji filmowej na TikTok: https://www.tiktok.com/@kreatywnecieszyn. Autorkami filmików i rozbudowanych merytorycznych opisów dotyczących wody są członkinie naszego Stowarzyszenia KKK. Oby tak dalej – cieszy się prezeska Stowarzyszenia KKK.
– Podsumowując, chciałabym podkreślić, jak ważna jest otwartość na współpracę z organizacjami, które dzielą nasze cele i wartości. Jako przedsiębiorstwo, do tej pory koncentrowaliśmy się głównie na edukacji najmłodszych, ale współpraca z grupą dorosłych świadomych i mocno wyedukowanych osób była dla mnie nowym, niezwykle cennym doświadczeniem. Pokazuje to, że nie powinniśmy ograniczać się tylko do naszych własnych inicjatyw, ale warto nawiązywać partnerstwa z lokalnymi organizacjami. Taka współpraca może przynieść znacznie większe efekty i korzyści całej społeczności – mówi Beata Halama, prezes WZC.
Autorki tekstu:
- Beata Halama – od ponad 26 lat związana z branżą wodociągowo-kanalizacyjną, od 12 lat zajmuje stanowisko prezesa, najpierw w samorządowej spółce zajmującej się kanalizacją, a obecnie zarządza spółką Wodociągi Ziemi Cieszyńskiej w Ustroniu, której udziałowcem jest 11 gmin. Ukończyła Politechnikę Śląską w Gliwicach, Wydział Ochrony Środowiska i Energetyki na kierunku zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków. Ma bogatą wiedzę na temat zarządzania finansami firmy i biznesu branży wodociągowej. Posiada uprawnienia członka rad nadzorczych spółek z udziałem Skarbu Państwa. Za aktywną pracę w Stowarzyszeniu Naukowo – Technicznym odznaczona złotą odznaką. Jest w zarządzie Stowarzyszenia Wodociągowców Województwa Śląskiego zrzeszającego ponad 30 przedsiębiorstw wodociągowo – kanalizacyjnych oraz zwolennikiem i czynnym realizatorem nowatorskich rozwiązań, w tym z zakresu edukacyjno- ekologicznym.
- Ewa Stępniewicz – dyplomowany coach (z certyfikatem DISC), trener komunikacji i współpracy, HR Biznes Partner i psychoterapeuta. Ma za sobą parę tysięcy godzin rozwojowych przeprowadzanych grupowo i indywidualnie z pracownikami firm i przedsiębiorstw w całej Polsce. Wykładowca na Wyższych uczelniach (Uniwersytet Ekonomiczny i Akademia Śląska w Katowicach).
Ten artykuł został napisany przez autorkę w ramach wolontariatu poprzez udział w projekcie Stowarzyszenia KKK pt. Jak oszczędzać wodę w dobie kryzysu klimatycznego – wykorzystanie hiszpańskich doświadczeń w edukacji ekologicznej osób dorosłych, współfinansowanego przez Unię Europejską w programie Erasmus+. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autorki i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Komisji Europejskiej oraz Narodowej Agencji Programu Erasmus+, które nie ponoszą odpowiedzialności za jego zawartość merytoryczną.
