KKK w Hiszpanii. Mój pierwszy job shadowing

Mój pierwszy job shadowing w hiszpańskiej Andaluzji był dobrze wykorzystaną szansą, by osobiście dowiedzieć się, w jaki sposób prowadzone są tam działania adaptacyjne do zmian klimatu i w jaki sposób można w tym samym obszarze je przyrównać do wyzwań edukacyjnych zamieszkałego przeze mnie regionu Śląska Cieszyńskiego w Polsce.

O Hiszpanii mówi się, że jest jednym z państw, w których pilnuje się każdej kropli wody. To porównanie wynika z przyjęcia spójnego systemu zarządzania zasobami wodnymi, dostosowania go do zmian klimatycznych i katastrof ekologicznych — takich jak powodzie i susze — a także wyznaczenia celów dotyczących ochrony środowiska i rozwoju gospodarczego.

Edukacja ekologiczna po hiszpańsku

W maju 2024 r. podczas job shadowingu, razem z członkiniami Stowarzyszenia Klub Kobiet Kreatywnych z Cieszyna, stanowiącymi niezawodową kadrę edukacji osób dorosłych, poznawałam metody pracy w zakresie edukacji ekologicznej hiszpańskiej organizacji EUTEKA i współpracujących z nią partnerskich instytucji zajmujących się gospodarką wodną i zmianami klimatycznymi.

W Maladze miałam niepowtarzalną okazję zapoznać się z innowacyjnym projektem odsalania wody morskiej z pozyskiwaniem zielonego wodoru, a podczas wizyty na Uniwersytecie w Granadzie wzbogaciłam swoją wiedzę w dziedzinie nowych technologii mających  wspomóc działania w walce ze zmianami klimatycznymi. Z kolei w gminie Pampaneira w górach Sierra Nevada, prof. Jose Maria Civantos z Uniwersytetu w Maladze opowiedział o swojej walce we współpracy z lokalną społecznością w odtworzeniu starożytnych arabskich systemy irygacyjnych oraz zaprezentował efekty tej walki w okolicznościach niesamowitej przyrody.

Jak job shadowing w Andaluzji wzbogacił moje doświadczenie

Intensywna i pasjonująca obserwacja metod aktywizacji obywatelskiej w oszczędzaniu wody i przeciwdziałaniu zmianom klimatycznym odbyła się w ramach realizowanego przez nas projektu „Jak oszczędzać wodę w dobie kryzysu klimatycznego – wykorzystanie hiszpańskich doświadczeń w edukacji ekologicznej osób dorosłych” współfinansowanego przez Unię Europejską w programie ERASMUS+.

Dzięki mobilności w Andaluzji miałam możliwość zaobserwowania i podziwiania jak funkcjonują ważne dla jej mieszkańców takie elementy błękitno-niebieskiej infrastruktury.

Zielone przestrzenie miejskie

Malaga czy Granada może poszczycić się zielonymi obszarami miejskimi, takimi jak place, skwery, parki, ogrody publiczne, pasy zieleni wzdłuż ulic czy zielone ciągi pieszych. Niezwykle przyjazdy mikroklimat stworzony przez liczne śródmiejskie parki i skwery stworzone przez zadrzewienia i różnorodną roślinność, pozwalają odpocząć od prażącego hiszpańskiego słońca, stanowią doskonałą przestrzeń do wypoczynku i obcowania z przyrodą, ale również wzmacniają odporność klimatyczną miasta. Roślinność pełni funkcję osłony przed promieniowaniem UV oraz absorbuje dźwięki, co może wpłynąć pozytywnie na komfort mieszkańców okolicznych budynków.

Markizy i żagle przeciwsłoneczne w przestrzeni miejskiej

Konstrukcje w postaci zadaszeń z materiału rozciągniętego nad ulicami są popularnym rozwiązaniem mającym na celu poprawę komfortu termicznego mieszkańców i turystów, szczególnie w częściach miasta, w których biegną ciągi pieszych. Takie rozwiązania stanowią doskonałą osłonę przez nadmiernym nasłonecznieniem, zapobiegają nadmiernemu nagrzewaniu się powierzchni chodników i tworzeniu miejskich wysp ciepła.

Przepuszczalne nawierzchnie

Spacerując ulicami Malagi czy Granady nie sposób nie zauważyć technologii tworzenia większości deptaków, czy chodników tj. często stosowane są przepuszczalne kostki brukowe, które pozwalają na przenikanie wody deszczowej do gleby, co pomaga w utrzymaniu w przestrzeni publicznej naturalnych cyklów hydrologicznych. Przepuszczalne nawierzchnie pomagają również w redukcji efektu miejskiej wyspy ciepła, ponieważ umożliwiają naturalne nawadnianie terenu.

Zielone pergole, fontanny wodne i kraniki z wodą pitną

Pampaneira, miejscowość położona w regionie Alpujarra w prowincji Granada, znana jest z tradycyjnej architektury i pięknych krajobrazów. Można tam zaobserwować doskonale wkomponowane w przestrzeń konstrukcje w postaci zielonych pergoli pokrytych roślinnością chroniącą przez nadmiernym nasłonecznianiem.

Poprawiają one komfort termiczny korzystających z tarasów bez użycia klimatyzacji. Roślinność na dachach czy pergolach to znakomity środek retencjonujący wody opadowe czy absorbujący dwutlenek węgla i inne zanieczyszczenia.

Fontanny w przestrzeni Malagi czy Granady stanowią nie tylko element dekoracyjny, ale przede wszystkim tworzą specyficzny orzeźwiającym mikroklimat w ich otoczeniu poprzez unoszącą się bryzę przynoszącą ulgę w upalne dni. Jednocześnie stanowią miejską ostoję dla zwierząt, głównie ptactwa, będących istotnym elementem każdego ekosystemu.

Inwestycje w energię odnawialną i programy zarządzania wodą oraz innowacje technologiczne

Hiszpania aktywnie rozwija sektor energii odnawialnej jako sposób na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zmniejszenie zależności od paliw kopalnych. Kraj ten inwestuje w rozwój farm wiatrowych, farm fotowoltaicznych, elektrowni słonecznych oraz instalacje energii geotermalnej.

Hiszpania implementuje programy zarządzania wodą, które obejmują m.in. modernizację infrastruktury wodnej, tworzenie zbiorników retencyjnych, promowanie efektywności w zakresie użytkowania wody w rolnictwie i przemyśle oraz rozwój systemów odsalania wody morskiej.

To właśnie w Maladze członkinie Stowarzyszenia KKK miały niepowtarzalną przyjemność poznać innowacyjny (ale już nagradzany) projekt „AdSol” – odsalania wody morskiej w procesie kondensacji z pozyskaniem zielonego wodoru. Twórcami tego projektu są młodzi studenci z Uniwersytetu w Maladze. Technologia ta pozwala znacznie zredukować zużycie energii w procesie odsalania, dzięki wykorzystywaniu głównie energii słonecznej. Jest ona alternatywą do najpopularniejszej metody odsalania wody morskiej w procesie odwróconej osmozy, energochłonnej i generującej szkodliwą dla ekosystemów morskich solankę (solanka trafia z powrotem do morza).

Turystyka rowerowa

Hiszpania rozwija sieć „zielonych dróg” – Vías Verdes – poprzez przekształcanie dawnych linii kolejowych w szlaki piesze i rowerowe. Jest to inicjatywa hiszpańskiego rządu mająca na celu promowanie zrównoważonego transportu oraz turystyki ekologicznej i dająca możliwość odkrywanie bogatej flory i fauny tego kraju. Zielone drogi promują ekologiczny transport i turystykę, a także przyczyniają się do ochrony przyrody i lokalnych ekosystemów.

Andaluzja jest jednym z obszarów Hiszpanii, które często doświadczają niedoboru wody, ze względu na swoje klimatyczne i geograficzne cechy, takie jak wysoka temperatura, niewielka ilość opadów deszczu i trudności w retencji wody. Mimo tego mogłam stwierdzić, że to rejon obfitujący we wszechobecną różnorodną roślinność i szeroki zakres ekosystemów, stanowiący doskonałe miejsce wypoczynku wśród zieleni i doskonały kierunek podróżny dla miłośników przyrody. Przygoda wśród malowniczych krajobrazów, przyjaznych ludzi i bogatej kultury Hiszpanii czeka na chętnych, więc Hasta luego – Do zobaczenia.

Hiszpania w walce ze zmianami klimatycznymi

W rezultacie przygotowania się do mobilności i jej intensywnego przebiegu znacząco poszerzyła się moja wiedza o globalnych i regionalnych zmianach klimatycznych, które dotkliwie dotykają już nie tylko Hiszpanię. Kryzys klimatyczny to obecnie największe wyzwanie stojące przed ludzkością. Podczas tego wyjazdu przekonałam się naocznie, że sens ma tylko jeden kierunek działania: walczmy globalnie, ale działajmy lokalnie.

Globalne ocieplenie – co już teraz wiemy

Lata 2011-2020 były najcieplejszą dekadą w historii, a średnia temperatura na świecie w 2019 r. wyniosła 1,1°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej (do 1750 r. – epoka przemysłowa, znana także jako rewolucja przemysłowa, miała miejsce głównie od drugiej połowy XVIII wieku do początków XIX wieku. Jest to okres znaczących zmian w sposobie produkcji, technologii oraz strukturze społeczno-ekonomicznej). Globalne ocieplenie wywołane przez człowieka rośnie obecnie w tempie 0,2°C na dziesięć lat. Wzrost o 2°C w stosunku do temperatury w okresie przedindustrialnym wiąże się z poważnymi negatywnymi skutkami dla środowiska naturalnego oraz zdrowia i dobrostanu ludzi. Między innymi powoduje znacznie większe ryzyko wystąpienia niebezpiecznych i  potencjalnie katastrofalnych zmian w środowisku globalnym. Z tego powodu społeczność międzynarodowa uznała, że należy utrzymać ocieplenie znacznie poniżej 2°C i kontynuować działania na rzecz ograniczenia tego wzrostu do 1,5°C.

Winowajcy zachodzących zmian klimatu

Główną siłą napędową zmiany klimatu jest efekt cieplarniany. Efekt cieplarniany to nie to samo co globalne ocieplenie. Ten drugi termin dotyczy wzmocnienia efektu cieplarnianego w wyniku zwiększenia przez ludzkość ilości gazów cieplarnianych w atmosferze.

Wzrost zawartości gazów cieplarnianych w atmosferze nie zmienia ilości promieniowania słonecznego docierającego do powierzchni Ziemi, utrudnia jednak ucieczkę w kosmos promieniowania podczerwonego emitowanego przez naszą planetę. W rezultacie Ziemia oddaje w przestrzeń kosmiczną mniej energii, niż pochłania ze Słońca. Energia ta gromadzi się w ziemskim systemie klimatycznym (głównie w oceanach), co prowadzi do globalnego ocieplenia.

Naturalnymi źródłami gazów cieplarnianych jest aktywność wulkaniczna i aktywność flory i fauny, a efekt cieplarniany jest naturalnym i ważnym zjawiskiem dla istnienia życia na Ziemi. Szacuje się, że w latach 1890-2010 przyczyny naturalne, takie jak zmiany promieniowania słonecznego lub aktywności wulkanicznej, przyczyniły się do ogólnego wzrostu temperatury o mniej niż ±0,1°C. Natomiast  to działalność człowieka w ciągu ostatnich 150 lat w dużej mierze przyczyniła się do zwiększenia ilości gazów cieplarnianych emitowanych do atmosfery (czynnik antropogeniczny), tworząc na naszej planecie „efekt szklarni”, w której jesteśmy wszyscy zamknięci – i to już niestety nie jest pożądane zjawisko.

Dwutlenek węgla (CO₂) pochodzący z działalności człowieka przyczynia się do globalnego ocieplenia w największym stopniu. Do 2020 r. jego stężenie w atmosferze wzrosło do 48 proc. powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej. Inne gazy cieplarniane są emitowane w mniejszych ilościach na skutek działalności człowieka. Metan jest gazem cieplarnianym o większej mocy niż CO₂, ale krócej utrzymuje się w atmosferze. Podtlenek azotu, podobnie jak CO₂, jest gazem cieplarnianym długożyciowym, który gromadzi się w atmosferze przez dziesięciolecia, a nawet stulecia. Zanieczyszczenia niebędące gazami cieplarnianymi, w tym aerozole, takie jak sadza, mają różne skutki związane z ociepleniem i chłodzeniem, a także są powiązane z innymi kwestiami, takimi jak zła jakość powietrza.

Ochrona klimatu i działania na rzecz jego zrównoważenia zajmują wysokie miejsca na arenie międzynarodowej i są przedmiotem ustawodawstwa zarówno europejskiego, jak i krajowego. Zmiany klimatu to problem globalny wymagający podjęcia działań i współpracy państw całego świata. Europejskie prawo w tej dziedzinie stanowi pokaźny zestaw dokumentów, których wspólny mianownik sprowadza się do ograniczenia niekorzystnych zmian klimatycznych i adaptacji do zmian, które nasz czekają, a których się nie da zatrzymać. Jednakże samo tworzenie prawa i podejmowanie działań na poziomie globalnym nie przyniesie oczekiwanego efektu bez działania na poziomie lokalnym, czyli krajowym, samorządowym, a także przy udziale społeczności lokalnej. To również nasze działania jako jednostek są przyczyną zachodzących niekorzystnych zmian w środowisku naturalnym, i to niestety my jesteśmy odbiorcami negatywnych skutków tych zmian.

 Hiszpania w dobie kryzysu klimatycznego

 Hiszpania znajduje się w obszarze szczególnie narażonym na skutki zmian klimatycznych, których efekty są niezwykle poważne i mają wpływ na wiele aspektów życia ludzi, takich jak m.in.:

• wzrost temperatury – średnia temperatura w Hiszpanii wzrosła o około 1,7°C od epoki przedprzemysłowej,
• zmiany w opadach atmosferycznych – ogólna ilość opadów umiarkowanie zmniejszyła się, ale zachodzą istotne zmiany w ich rocznym rozmieszczeniu, z tendencją do wcześniejszego pojawiania się deszczów wiosennych i zmniejszenia opadów letnich,
• wydłużenie lata – wzrost temperatury jest szczególnie istotny latem, tj. lato przedłużyło się o średnio dziewięć dni na dekadę; obecnie lato trwa prawie pięć tygodni dłużej niż na początku lat osiemdziesiątych,
• wzrost liczby ciepłych nocy – liczba ciepłych nocy, zdefiniowanych jako te, w których temperatura minimalna wynosi 25°C lub więcej, wzrosła dziesięciokrotnie od 1984 roku w dziesięciu najbardziej zaludnionych hiszpańskich miastach. Ten wzrost stresu termicznego dotknął potencjalnie ponad dziewięć milionów osób, co stanowi około 20% populacji,
• wzrost liczby upalnych dni – od 1984 roku liczba dni w roku, w których przekraczane są progi upałów w Hiszpanii kontynentalnej, podwoiła się, podczas gdy liczba zimnych epizodów zmniejszyła się o 25%.

Powyższe zmiany mogą poważnie wpłynąć na sektory takie jak rolnictwo, hodowla, leśnictwo czy turystyka, a także negatywnie wpłynąć na zdrowie ludności. Z drugiej strony kraj ten posiada jeden z największych potencjałów w zakresie zasobów odnawialnych w UE, w tym różnorodną geografię, korzystne wiatry, wysoki poziom nasłonecznienia, solidne struktury biznesowe, technologiczne i badawcze w sektorze energetycznym. Hiszpania uznaje adaptację do zmian klimatu za kwestię kluczową, zwłaszcza biorąc pod uwagę raporty Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), które wskazują na południową Europę i basen Morza Śródziemnego jako najbardziej narażone obszary na skutki kryzysu klimatycznego.

Mając świadomość zachodzących zmian klimatycznych, władze kraju od wielu lat podejmują działania zorientowane na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych o 80-90% oraz kroki na rzecz bardziej energooszczędnego życia. Hiszpania inwestuje w rozwój technologii wykorzystujących energię odnawialną, skupiając się na poszukiwaniu energii z paneli słonecznych, turbin wiatrowych i energii falowej.

Oprócz działań na poziomie rządowym, szereg działań skierowanych jest do obywateli. Dla przykładu, dzięki edukacji prowadzonej w latach 2018-2020 o zachodzących zmianach klimatycznych są oni w stanie dostrzec zagrożenia przez nie powodowane, a tym samym w dużym stopniu zapobiegać im lub łagodzić ich skutki. Także samorządy lokalne włączają do swoich polityk działania na rzecz łagodzenia i przystosowania się do zmian klimatycznych.

Artykuł w skróconej wersji został też opublikowany na europejskiej platformie edukacyjnej EPALA Edukacja ekologiczna po hiszpańsku. Jak job shadowing w Andaluzji wzbogacił moje doświadczenie | EPALE (europa.eu)

Wykorzystane  źródła:

• https://climate.ec.europa.eu/climate-change/causes-climate-change_pl
• https://naukaoklimacie.pl/aktualnosci/efekt-cieplarniany-abc

Ten artykuł został napisany przez autorkę w ramach wolontariatu poprzez udział w projekcie Stowarzyszenia KKK pt. Jak oszczędzać wodę w dobie kryzysu klimatycznego – wykorzystanie hiszpańskich doświadczeń w edukacji ekologicznej osób dorosłych, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Akcji 1 “Mobilność edukacyjna” programu Erasmus+. Artykuł odzwierciedla jedynie stanowisko autorki i Komisja Europejska oraz Narodowa Agencja Programu Erasmus+ nie ponoszą odpowiedzialności za jego zawartość merytoryczną.