Uczymy się i rozwijamy przez zmysły. Informacje zmysłowe docierające z ciała i z otoczenia są bardzo ważne dla budowania wiedzy o sobie i świecie. Tymczasem coraz częściej spotyka się dzieci u których stwierdza się zaburzenie przetwarzania zmysłowego, czyli nieprawidłową integrację sensoryczną. Na czym polega ten problem i co to w ogóle jest ta integracja sensoryczna?
Integracja sensoryczna
Terminem tym oznacza się prawidłowe przetwarzanie przez centralny układ nerwowy bodźców zmysłowych odbieranych z otoczenia. Mózg dostaje informacje ze wszystkich zmysłów – wzroku, słuchu, równowagi, dotyku oraz odbioru-poczucia ruchu, równowagi – jego zadaniem jest rozpoznanie ich, interpretacja zgodnie z doświadczeniem i hierarchizacja, czyli sortowanie informacji pod względem ważności.
Na tej podstawie stworzona zostaje odpowiednia reakcja do sytuacji – tzw. reakcja adaptacyjna, która powinna być adekwatna do bodźca. Może nią być odpowiedź ruchowa, ale też myślowa,
Integracja sensoryczna czyli stwarzanie schematów, matryc zachowań odbierających, systematyzacja, rozpoczyna się już w życiu płodowym i trwa nieustannie do około 7 roku życia. Nierozwinięcie określonych umiejętności w odpowiednich stadiach rozwoju powoduje powstanie trudności w funkcjonowaniu i zachowaniu dziecka. Tak na przykład we wczesnym okresie rozwoju kształtują się reakcje równoważne, napięcie mięśniowe, ruchy oczu, odruch postawy prostowania, równowagi, buduje się schemat ciała, nieco później: motoryka duża i mała, koordynacja ciała, czy wreszcie dominacja strony ciała.
Procesy integracji sensorycznej rozwijają się sekwencyjnie, nakładają się na siebie, co oznacza, że nieprawidłowy rozwój jednego z nich powoduje trudności z następnymi. Duże znaczenie mają procesy adaptacyjne, dostosowywanie się do środowiska. Dzięki neuroplastyczności mózgu, możliwości jego ciągłego zmieniania się, możemy wpływać na funkcjonowanie dziecka, wspomagać jego rozwój, a nawet nadawać temu rozwojowi pożądany kierunek.
Terapia integracji sensorycznej (SI) może być prowadzona tylko przez certyfikowanego terapeutę. Podstawą do jej prowadzenia jest diagnoza, kilkustronicowy opis funkcjonowania procesów przetwarzania, zrobiony w oparciu o odpowiednie testy. Sama terapia jest przez dzieci lubiana, bo prowadzona jest w formie zabawy, w salach, które kojarzą się raczej z placami zabaw niż rehabilitacją. Podczas sesji dziecko huśta się na hamaku, toczy w beczce, rzuca obręczami do celu, jeździ na deskorolce lub balansuje na kołysce. Dzięki tym przyjemnym i atrakcyjnym dla dziecka aktywnościom dokonuje się integracja bodźców zmysłowych oraz doświadczeń płynących do ośrodkowego układu nerwowego, co pozwala na lepszą organizację działań. Terapia integracji sensorycznej nie jest uczeniem konkretnych umiejętności (np. jazda na rowerze, pisanie), ale usprawnianiem pracy układu nerwowego, co w efekcie wpływa na rozwój konkretnych umiejętności. Pracując tą metodą terapeuta stymuluje zmysły dziecka oraz usprawnia motorykę mała i dużą, czy koordynację wzrokowo-ruchowa. Metoda ta przynosi konkretne rezultaty, które opisywane są i sprawdzane przy powtórnej diagnozie.
Coraz więcej dzieci wykazuje trudności z przetwarzaniem bodźców i jest kierowanych do pracy z terapeutą integracji sensorycznej. Wpływ na to mają różne czynniki, takie jak przebieg ciąży, poród. Niestety współczesne style opieki nad małym dzieckiem często przyczyniają się do powstawania tych problemów. Stawiamy bezpieczeństwo dzieci na pierwszym miejscu, chcemy je ochronić przed urazami i niepowodzeniami, dbamy o czystość, ale chroniąc nadmiernie, odcinamy od różnorodności przeżyć, bodźców. W wyniku tego dzieci nie mają odpowiedniej stymulacji, nie gromadzą doświadczeń. Pojawiło się określenie „rodzic curlingowy”, nawiązujące do mało popularnego u nas sportu, czyli rodzic niwelujący wszystkie przeszkody na drodze dziecka, zamiatający ziemię pod jego stopami, żeby było mu łatwiej. W wyniku tego mamy dzieci słabo dostosowane do życia w nieprzewidywalnym, nierównym, pełnym zapachów, doznań zmysłowych świecie, często dzieci z zaburzeniem przetwarzania bodźców sensorycznych.
Metoda integracji sensorycznej wykorzystywana jest z powodzeniem w pracy z dziećmi z zaburzeniami rozwoju, autyzmem, ADHD, zespołem Aspergera, zespołem Downa, ale tez sprawdza się przy trudnościach w nauce, niepełnosprawności intelektualnej, ruchowej. Bywa stosowna również jako forma profilaktyki ewentualnych trudności w uczeniu się oraz stymulacja rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym i wcześniejszym rozwijających się prawidłowo.
Co możesz zrobić, żeby zadbać o prawidłowy rozwój procesów integracji sensorycznej u swojego dziecka
zapewnij mu przyjemne doznania dotykowe: przytulaj, głaszcz, masuj- noś na rękach, kołysz, bujaj, kręć się z dzieckiem, tańcz z nim
- wkładaj do jego rąk zabawki, przedmioty o różnych strukturach, kolorach i kształtach
- wprowadzaj w życie dziecka różne dźwięki, pokaż mu, że to może być zabawą (stukanie w stół, uderzanie w garnki, przelewanie wody)
- pozwól doświadczać świata bosymi stopami, samodzielnie się poruszać, przekręcać, przesuwać
- konfrontuj go z różnymi doznaniami węchowymi, smakowymi, wzrokowymi
- podczas zabawy pamiętaj o masie solnej, glinie, kolorowych płynach do kąpieli, zabawie na świeżym powietrzu w zaskakującym otoczeniu – nierówna droga, porośnięte mchem podłoże itd.
- jeżeli już będzie na to gotowe zaproponuj konkretną aktywność sportową.
Co może wskazywać na zaburzenie integracji sensorycznej u twojego dziecka:
- jest niespokojne, płaczliwe, ma kłopoty z zaśnięciem
- nie lubi czynności pielęgnacyjnych i higienicznych: obcinania włosów, paznokci, mycie twarzy, zębów, kremowania, czesania
- codzienne czynności samoobsługowe sprawiają mu duży kłopot, wykonuje je bardzo wolno
- częściej niż rówieśnicy potyka się, upada, wpada na przedmioty, ścianę ,inne dzieci
- podczas siedzenia ma trudności z utrzymaniem głowy w pozycji pionowej, podpiera ją ręką, kładzie się na stoliku, zsuwa się ze krzesła
- łatwo się rozprasza, ma problemy z dokończeniem rozpoczętej czynności
- jest impulsywne, nadwrażliwe emocjonalnie, często się obraża
- inaczej niż rówieśnicy trzyma nożyczki, sztućce czy przybory do pisania i ma kłopoty ich używaniem
- nie lubi dotyku, nie chce się przytulać, lub przeciwnie – chce, żeby ściskać go bardzo mocno
- ma obniżony/podwyższony próg bólu
- gwałtownie reaguje na hałas, przeszkadzają mu odgłosy, które dla innych są ledwo słyszalne
- jest ciągle w ruchu – biega, podskakuje, często zmienia pozycję ciała,
- w nowym miejscu czuje się zagubione, potrzebuje sporo czasu by zdobyć orientację w otoczeniu,
- często myli stronę prawą i lewą, jest zdezorientowane, ma słabe wyczucie odległości,
- ma trudności z czytaniem i pisaniem, ma trudności w przepisywaniu z tablicy,
- sprawia wrażenie słabego, często domaga się odpoczynku, szybko się męczy,
- nie lubi karuzeli, huśtawki, lub przeciwnie – nie pozwala się od nich oderwać i może to robić godzinami.
Gdzie szukać pomocy
Diagnoza i terapia zaburzeń integracji sensorycznej prowadzona jest w rejonowych Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych i w placówkach przedszkolnych realizujących Wczesne wspomaganie rozwoju oraz w prywatnych gabinetach. Czasami szkoły zapewniają uczniom z Orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego zajęcia z SI w ramach rewalidacji.
Terapeuta prowadzący rehabilitację musi posiadać certyfikat ukończenia szkolenia I i II stopnia wystawiony przez Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej lub Polskie Towarzystwo Integracji Sensorycznej, albo ukończyć podyplomowe studia z zakresu zaburzeń integracji sensorycznej.
Sala do SI powinna być wyposażona w certyfikowany sprzęt renomowanych firm i składać się z wielu elementów do rehabilitacji. Bardzo ważne są ćwiczenia na huśtawkach i hamakach, więc warto zwrócić uwagę, czy gabinet ma urządzenia podwieszane.
