O jakim świecie wielu z nas marzy, wspominając swoje dzieciństwo u babci na wsi? W gąszczu nowoczesności słowiańskie spojrzenie na ekologię stanowi niezwykłe źródło inspiracji. Korzenie tego podejścia sięgają głęboko mitologii, rytuałów i legend starożytnych Słowian, gdzie przyroda była czczona jako święta.
To nie tylko przeszłość — to dziedzictwo, które kieruje naszą uwagę ku harmonijnemu współistnieniu z naturą. Odkryjmy, jak starożytne tradycje Słowian mogą rzucać nowe światło na naszą współczesną odpowiedzialność ekologiczną.
Mitologia słowiańska
W naszym bogatym folklorze wyeksponowano różne elementy podkreślające więź ze światem przyrody. W mitologii słowiańskiej duże znaczenie mają bóstwa. Przywołując postaci takie jak np. Dziewanna, bogini słowiańskich lasów, czy Jaryła, bóg płodności, młodości i życia, odkrywamy, jak Słowianie zanurzali się w symbolach przyrody, czcząc ją jako siłę twórczą i harmonijną. Bóstwa te podobnie jak Bóg nieba i piorunów Perun, matka ziemia Mokosz, uosabiają symbiotyczny związek Słowian z naturą. Praktykowano rytuały i zwyczaje, które miały ilustrować szacunek Słowian do przyrody. Wybitny propagator słowiańszczyzny Aleksander Gieysztor w swojej książce opisuje, że na przełomie marca i kwietnia obowiązywał zakaz kopania, orania, a nawet uderzania ziemi kijem. Ziemia bowiem w tym czasie jest brzemienna i należy jej okazać szacunek.
Najleniwsze dęby głuche stały poubierane w liście, pachniały brzozy potrząsając długimi warkoczami, u stóp drzew, gdzie zajrzało tylko słońce, kwiatek się ku niemu uśmiechał. Na każdej gałęzi szczebiotał ptaszek, w każdym promieniu złota muszka igrała… Cały ten świat, wody, lasy, ptaki, zwierzęta i muszki złote, i rybki srebrne żyły naówczas życiem jednym w dziwnej zgodzie i braterstwie. Strumień mruczał zrozumiałą mową, ptaki śpiewały pieśni dla ludzi, dziki zwierz bratał się czasem z człowiekiem, by mu służyć. Harmonia wielka panowała w tym świecie zaczarowanym, w którym wszystko składało się na jedną całość – Józef Ignacy Kraszewski „Stara baśń”
Kult przyrody
Kult drzew i ich boskiej mocy odegrał w naszej kulturze zasadniczą rolę. Były one uważane za posiadające boską energię i traktowane z ogromnym szacunkiem. Aby wyrazić wdzięczność za dary natury, składano drzewom różne ofiary. Ponadto Słowianie czcili i bali się naturalnych zjawisk atmosferycznych, takich jak: burze, pełnie księżyca, błyskawice i inne. Były one niezrozumiałe dla człowieka i budziły grozę. Słowianie uznawali moc natury. Aby ochronić się przed ich wpływem nosili amulety, wspólnie odprawiali rytuały i modlitwy błagalne. Akceptując i szanując zjawiska naturalne, starali się z nimi harmonijnie współistnieć.
Zajęcia Słowian
Rolnictwo, łowiectwo i rybołówstwo były integralną częścią społeczności słowiańskich. Koncepcja harmonii z naturą wykraczała poza zwykłą ideologię. Rytuały związane z cyklem naturalnym wzmacniały tę zależność od natury. Godnymi uwagi przykładami są: Jare Gody, topienie Marzanny (słowiańskiej bogini zimy), wiosenne rytuały oczyszczające (śmigus-dyngus) czy uroczystości Nocy Świętojańskiej. Rolnicy słowiańscy wdrożyli praktyki takie jak płodozmian, pozwalający na przywrócenie żyzności gleby i zapobiegający wyczerpaniu się składników odżywczych. Dodatkowo niektóre społeczności stosowały techniki agroekologiczne, takie jak sadzenie różnorodnych roślin, promowanie naturalnych procesów wzajemnej ochrony. Do zwalczania szkodników i wspomagania wzrostu roślin wykorzystywano metody naturalne, takie jak stosowanie rozcieńczonego wodą deszczową nawozu z pokrzywy majowej. Praktyki te zapewniły współistnienie społeczności ludzkich z ich naturalnym otoczeniem, minimalizując jednocześnie szkody dla ekosystemu.
Dziedzictwo Słowian jako inspiracja
Harmonia Słowian z naturą miała głębokie implikacje społeczne, wpływając na spójność ich społeczności. Szacunek i troska o środowisko naturalne kształtowały w jednostkach poczucie odpowiedzialności, a to z kolei przekładało się na dobrobyt członków słowiańskich wspólnot. Tradycje słowiańskie oparte na szacunku dla sił natury, życiu w harmonii i z odpowiedzialnością za środowisko mają obecnie uniwersalne zastosowanie. Wartości te mogą dostarczyć cennych lekcji współczesnemu społeczeństwu dążącemu do zrównoważonego rozwoju. Czerpiąc ze słowiańskiego dziedzictwa, możemy poszukiwać zrównoważonych rozwiązań w dążeniu do świadomej ekologicznie przyszłości.
Podsumowując, uwzględniając dziedzictwo słowiańskie w kontekście współczesnych wysiłków na rzecz rozwoju, możemy czerpać z mądrości przeszłości, aby kształtować lepsze jutro.
Ten artykuł został napisany przez autorkę w ramach wolontariatu w wyniku realizacji projektu Stowarzyszenia Klub Kobiet Kreatywnych pt. „Jak kobiety ratują planetę. Współpraca organizacji kobiecych z Polski i Austrii wobec wyzwań klimatyczno-energetycznych”, realizowanego w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Kongres Polskich Kobiet w Austrii. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autorki i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Komisji Europejskiej oraz Narodowej Agencji Programu Erasmus+, które nie ponoszą odpowiedzialności za jego zawartość merytoryczną.
